Τόπος: Λαογραφική Στέγη Σαλαμίνας
Διάρκεια:13.07.24-21.07.24
Με την ευγενική υποστήριξη του Εικαστικού Συλλόγου Ιωάννης Σπηλιόπουλος
ΚΡΙΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Στις 10.07.24 μέρα Πέμπτη επισκέφτηκα τη λαογραφική στέγη Σαλαμίνας, όπου στηνόταν η ατομική έκθεση του κ. Σταύρου Μπουράνη με τη συνδρομή επιμέλειας από την εικαστικό κα. Μίνα Μπούτση Σπηλιοπούλου εκ του εικαστικού Συλλόγου Ιωάννης Σπηλιόπουλος και την παρουσία του ζωγράφου Θανάση Σκυλογιάννη.
Το παρόν σημείωμα είναι μία πρώτη απόπειρα ελάχιστου προσδιορισμού της τεχνοτροπίας και της εκλεκτικότητας που αποπνέει το λαμπερό ταμπεραμέντο του έργου και της προσωπικότητας του Στ. Μπουράνη.
Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μπουράνη για την άδεια χρήσης των έργων του στην ανάρτηση.
Βιογραφικό Σταύρου Μπουράνη (Μπουράνης, 2024)
Ο Σταύρος Μπουράνης είναι αυτοδίδακτος ζωγράφος γεννημένος το 1946 στην έναρξη δηλαδή του Ελληνικού εμφύλιου πολέμου. Μεγάλωσε και έζησε στον Πειραιά και τα τελευταία χρόνια έχει εγκατασταθεί μόνιμα στη Σαλαμίνα από όπου και έλκει καταγωγή απ’ τη μεριά της μάνας (γένος Λένη). Απ’ το 1974 υπηρετεί τις καλές τέχνες με συνέπεια στην υπεραξία της ποιότητας που του εξασφαλίζει έναν βιοπορισμό αξιοπρέπειας και καθιστώντας τον μεγάλης σημαντικότητας καλλιτέχνη χαμηλών τόνων, που ωστόσο συμμετείχε σε δεκάδες ομαδικές, με τις ατομικές μόνο εκθέσεις να ανέρχονται τις 45.
Περί Μπουράνη ο λόγος
Ο ζωγράφος Τάκης Βαρελάς ήταν ο πρώτος που αποκάλεσε τον Σταύρο Μπουράνη πολύ πετυχημένα κολορίστα και μάλιστα από τους πιο σημαντικούς στην Ελλάδα.[Υποσημ.1] Ο δε Κώστας Θεοφάνους κάνει λόγω στα 2006 ήδη για κλιμακώσεις χρωμάτων σε εναρμονισμένους τόνους.[Υποσημ.5] (Θεοφάνους, 2006)
Το έργο του Σταύρου, μας δίνει ένα απαύγασμα αγνότητας, συναισθηματικής προβολής μιας ειδικού βάρους αντίληψης της πραγματικότητας που καθιστά τον θεατή κοινωνό ενός κοινού πάναγνου τόπου που αποπνέει ασφάλεια, σταθερότητα, αρμονία ψυχής και καταφυγή έναντι ενός εκθετικά βίαιου κόσμου στον επιταχυντή της παγκοσμιοποίησης και της μιμητικής «πρωτοτυπίας» μιας αποκαλούμενης αγοραίας τέχνης του μηδαμινού.
Το διανοητικό σχέδιο που αρνείται ο Μπουράνης να ιχνηλατήσει στον καμβά -αφού περνάει απευθείας στα χρώματα χωρίς να έχει σκιτσάρει κάποιο προσχέδιο- ενυπάρχει μέσα στο δυναμικό, μα, πράο είναι του καλλιτέχνη που με παιδική αθωότητα εκφεύγει από το ενήλικο στοιχείο του εγώ διοχετεύοντας σαν δημιουργικό παιχνίδι αντανακλαστικών μεταξύ ελεύθερης πινελιάς και αντανακλάσεων πάνω στον καμβά. Όπως ένα παιδί λέει πάντα την αλήθεια, έτσι και ο Σταύρος Μπουράνης μιλά απευθείας στη γλώσσα των χρωμάτων χωρίς έμφαση στις μορφές, που εν τέλει παράγονται ελλειπτικές, όχι ως αυτοσκοπός, αλλά ως μέσο για την αποτύπωση μιας διανοητικής φώτισης ιδεών και θραυσμάτων μιας μεταμορφώσιμης πραγματικότητας που αντλεί από τη φύση κάποια σταθερά σημεία αναφοράς, όπως δέντρα, βαρκούλες, γραφικά λιμάνια, πολυσύχναστοι αστικοί δρόμοι, ανώνυμοι άνθρωποι τις βροχής και αστοί των πολυσύχναστων δρόμων μιας πόλης.
Ίσως, αθέλητα ο Σταύρος Μπουράνης δημιουργεί το κατά Θεοφάνους «τοπικό χρώμα», αφού επιδίωξη κύρια δεν είναι η ίδια η προβολή της ελληνικότητας, αλλά περισσότερο μιας κινητικότητας δια της ελλειπτικής αφαίρεσης, όπως σωστά παρατηρεί ο Κ.Θ.,[Υποσημ.5η] (Θεοφάνους, 2006, σ. 186) λόγω συσσωρευμένης δυναμικότητας που αναβλύζει από το ανεξάντλητο ψυχικό φορτίο που εκτονώνεται πλούσια σαν δροσοπηγή, πηγαίνοντας την τέχνη ένα βήμα παραπέρα.
Ωστόσο, κατά Τ. Βαρελά «ο Μπουράνης καταθέτει σημειολογική τέχνη» [Υποσημ. 2]. Εδώ, θα πρέπει να εξετάσουμε τη γραμμή παραγωγής του έργου τέχνης με την υπογραφή του κ. Μπουράνη. Ένας αγνός καλλιτέχνης που η μόνη πράξη βιαιότητας είναι εκείνη η αδιαμφισβήτητη πάλη της τέχνης που ξεκινά από τα 1974, μία χρονική συγκυρία που φιμώνει πολιτικά και πολιτιστικά τη χώρα, ο Μπουράνης, όμως μακελεύει στο αγαθό μας σκοτάδι με ακατέργαστο φως. [Υποσημ.6] Όπως ένας εγκόσμιος Χριστός που σπάει με έναν τεράστιο χρωστήρα την αγορά της καπιταλιστικής art deco, που σκιάζει ως ουρανοξύστης τη σεμνή εκκλησιά της καρδιάς του Έλληνα Λόγγου [Υποσημ.3]. Όταν πια ο πίνακας παράγεται, είναι μια πράξη καλοσύνης δια της καλλιτεχνικής βίας, που αποκρυσταλλώνει μια γαλήνια έγνοια σε κάτι άχρονο σε έργο τέχνης, που όμως δεν κραυγάζει τη διατύπωσή του ως τέτοιο, παρά σαν σύμβολο ψυχικής αναπτέρωσης και κατασταλαγμένης αγαλλίασης, που ηρεμεί το μάτι του θεατή.
Ο Μπουράνης δεν είναι ιμπρεσιονιστής της βούλας, αφού η ελεύθερη πινελιά τον εκβάλλει φορές σε αφηρημένους τόπους και εξπρεσσιονιστικές εξάρσεις, ωστόσο έχει λευκό φως και γραφικές απεικονίσεις τοπικής υπαίθρου, που εγκλείουν το πρόσταγμα ανάδειξης των προσωπικών εντυπώσεων κι όχι ενός επίπεδου εντυπωσιασμού.
Πολλές φορές εντυπωσιάζει στ’ αλήθεια ενώνοντας γη, ουρανό και θάλασσα στο λευκό του ενιαίου (πιν.1,2,3). Με τις πολύχρωμες αναταράξεις φύλλων σ’ ένα δέντρο, εκδηλώνει ένα δυναμικό κρεσέντο συναισθηματικών εκρήξεων, ειλικρινούς διάθεσης, δημιουργώντας ένα κινούμενο μοτίβο στη σταθερότητα του τοπίου, που ωστόσο αλληλοσυμπληρώνονται αρμονικά (πιν.3). Το στίλβον ποδήλατο παρκαρισμένο σε πολλούς πίνακες, εμφανίζει μια αμελητέα αναφορά στον ορισμό της ποίησης κατ’ Αντρέα Εμπειρίκο[i], χωρίς το εκκωφαντικό γέλιο του υπερρεαλιστή, αλλά την κατ’ οίκον συνήθεια να προσπεράσει κάποτε τις εννοιολογικές αντιφάσεις των υπερρεαλιστών που αντλούν αμιγώς τις αντιθέσεις απ’ το υποσυνείδητο. Ο Μπουράνης αντλεί και εκείνος από το ανεξάντλητο πηγάδι της ποίησης. Ψυχογραφεί τα δέντρα, τις βάρκες, το ανώνυμο πλήθος, ένας φωτεινός ποιητής των χρωμάτων μιας ενήμερης ψυχής περί ματαιότητας των πάντων. Κι όμως βαδίζει τον δρόμο της ζωής, χωρίς καν ο δρόμος αυτός να υπάρχει παρά ως αόρατη αντανάκλαση ποταμού ή αντικαθρέφτισμα της ίδιας της πορείας της ανθρωπότητας (πιν.4).
Ο Σταύρος Μπουράνης μπήκε στα σπίτια του τόπου και αγαπήθηκε εδώ και δεκαετίες. Μία μεγάλη παρακαταθήκη σπουδής περί του ενάρετου παραδίδει στην πεζή καθημερινότητα. Ο κόσμος του ανταποδίδει την ομορφιά με αναγνώριση. Στο ψιλόβροχο, στο κράσπεδο, στο αφημένο ποδήλατο, στις αόρατες ομπρέλες, εκεί, αφηρημένα η ψυχή του αναπηδά με την ελληνικότητα της χαρμολύπης.
Θα κλείσω με τη φωβ επιφώνηση του Βωξέλ που ξεστόμισε για τον πίνακα του Ντονατέλλο (Ρουμπέκα, 2009) και θα τον παραφράσω για τους φόβους που εγείρει ο καιροσκοπισμός της μετανεωτεριστικής φάμπρικας της τέχνης σε: «Τι δουλειά έχει ένας Μπουράνης…καταμεσής στα άγρια θεριά;» [Υποσημ.4]
Υποσημειώσεις:
[1] «Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες κολορίστες ζωγράφους, παρουσιάζει “τα δένδρα” του, με εκείνο το χαρισματικό φως, που αλλάζει μόνο ο ελεύθερος χρωστήρας του Μπουράνη σε όλους τους τόνους της παλέτας, των καιρών και σε όλες τις εποχές. Μας ταξιδεύει ο Μπουράνης μέσα από τις φυλλωσιές των δένδρων! Εκεί, όπου ερωτεύονται τα χρώματα του ήλιου και της θάλασσας.
Άλλοτε, μας ανακαλεί στις ακρογιαλιές με τα τολμηρά ψαροκάικα, σημάδια και ρημάδια συνάμα, μιας εποχής, όπου η αλμυρά όλα τα τρώει, εκτός από την μνήμη και την νοσταλγία.» Τάκης Βαρελάς, έγραψε στις 12.11.23 με αφορμή την ατομική έκθεση του Σ.Μ. στο Δημαρχείο Σαλαμίνας από 11.11.23-19.11.23.
[2] Προφορική μαρτυρία από τον ζωγράφο Τάκη Βαρελά: «Ο Μπουράνης δεν είναι ο μόνος καλορίστας …», «Δεν καταθέτει ο Στ. Μπουράνης εννοιολογική ζωγραφική, αλλά σημειολογική…».
[3] Λόγγος, συγγραφέας του τρυφερά αθώου «Δάφνις και Χλόη», στο οποίο κατέφευγε σταθερά ο Βίκτωρας Ουγκώ στα ταραγμένα χρόνια της Τρομοκρατίας στη Γαλλία. (ΑΛΙΝ, 2000)
[4] Η επίμαχη φράση του Λουί Βωξέλ «Κοιτάξτε ο Ντονατέλλο εν μέσω των θηρίων» (Ρουμπέκα, 2009)
[5] «..τα χρώματά του κλιμακώνονται σε μια αρκετά πλούσια σειρά και οι εναρμονίσεις τόνων διαχέονται σε σταθερά αρμολογημένα σύνολα» (Θεοφάνους, 2006)
[6] «…Το ύφος του αυτό συνίσταται στην εύστοχη αφαίρεση της λεπτομέρειας, στην προβολή μιας γενικής οπτικής αίσθησης…» και συνεχίζει παρακάτω «Επιδιώκει να δημιουργήσει ελληνική ατμόσφαιρα, αυτό που ονομάζουμε «τοπικό χρώμα». Γι’αυτό αντλεί τα θέματα από τον εθνικό μας χώρο, τόσο το στεριανό, όσο και το θαλασσινό…» (Θεοφάνους, 2006, σ. 186)
[7] Ευχαριστίες στον κ. Τάκη Βαρελά για την ελεύθερη συζήτηση με αφορμή τον Σ.Μ., τις συμβουλές και θεωρητική επιμέλεια πάνω στο κείμενο, χωρίς τη συμβολή του οποίου δε θα φωτιζόταν το παρόν δοκίμιο στις σωστές βάσεις μιας ευθύβολης κριτικής σκέψης.
[8] Ευχαριστίες στον κ. Θανάση Σκυλογιάννη για τις διαφωτιστικές λεπτομέρειες της τεχνικής ζωγραφικής του Σ.Μ.
[9] Ο Καλλιτέχνης παραδέχτηκε ότι προτιμά να μην ονομάζει τους πίνακες, γι’αυτό και προτιμήθηκε μια σχετική μόνο αρίθμηση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΛΙΝ, Μ. (2000). ΖΑΡΑΦΑ. (Ε. ΕΜΚΕ, Trans.) Αθήνα: Περίπλους.
Θεοφάνους, Κ. (2006). Οι εικαστικές τέχνες στον Πειραιά 1884-2004 Πειραιώτες Ζωγράφοι & Γλύπτες (Νομαρχίας Πειραιά και του Πολιτιστικού Επιμορφωτικού Οργανισμού Νομαρχίας Πειραιά ed.). Πειραιάς: Μυτιληναίος Α.Ε.
Μπουράνης, Σ. (2024). Σταύρος Μπουράνης. Retrieved Ιούλης 13, 2024, from Royal Gallery: https://www.royalgallery.com.gr/%CE%B6%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%BF%CE%B9-ellines-zwgrafoi/%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%AC%CE%BD%CE%B7%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%8D%CF%81%CE%BF%CF%82
Ρουμπέκα, Κ. (2009, Δεκ. 7). Φωβ ή Φωβισμός. Retrieved from Art Mag: https://www.artmag.gr/art-history/art-history/item/990-fauve-fauvism
Τσολάκη, Κ. (2024, Ιούλης 13). Ανδρέας Εμπειρίκος και Μάτση Χατζηλαζάρου σε ένα αφιέρωμα απ’ την Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης. Retrieved from Μακεδονία: https://www.makthes.gr/andreas-empeirikos-kai-matsi-chatzilazaroy-se-ena-afieroma-19619220
[i] «Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου» (Τσολάκη, 2024)
