“Αθέατος χρονοποιός” του Γιάννη Πανούση (ISBN: 978-618-211-116-1)

Υπάρχουν ποιητές που πλάθουν ολόκληρους κόσμους με λόγια, κι άλλοι που απλώς μας δείχνουν τις ρωγμές που αφήνει πάνω μας ο χρόνος. Ο Γιάννης Πανούσης, με τον Αθέατο Χρονοποιό (εκδόσεις Σμίλη, 2024, ISBN: 978-618-211-116-1), μοιάζει να ανήκει στους δεύτερους: σε αυτούς που δε χρειάζονται μεγάλες φράσεις για να πουν κάτι μεγάλο. Η συλλογή είναι λιτή, απέριττη. Πιο πολύ θυμίζει προσωπικό σημειωματάριο, γεμάτο σκέψεις που ήρθαν κάποια νύχτα ή έπειτα από χρόνια στοχασμού. Δεν είναι ποιήματα για να εντυπωσιάσουν· μοιάζουν γραμμένα για να μείνουν. Με ένα ύφος ήρεμο, σχεδόν ψυχρό, αλλά και παράξενα τρυφερό.

Στο ποίημα «Εξ αρχής», ο Πανούσης μιλάει για έρωτες, συμμαχίες, πολιτικές διαδρομές και γιορτές που κάποτε τελειώνουν. Και εκεί, στο τέλος, κρύβεται η αλήθεια:

«Από το πώς τελειώνει ένας έρωτας
απο-δεικνύεται το αν υπήρχε εξαρχής ο σπόρος
της προδοσίας.»

Η φράση αυτή δε χρειάζεται πολλά σχόλια. Απλώς σε κάνει να σταθείς, να σκεφτείς πρόσωπα, στιγμές και λάθη που ίσως υπήρχαν «εξ αρχής».

Σε άλλο σημείο, στο Ζωές, γράφει:

«Με υλικά
από τις ζωές των άλλων
ποτέ δε θα στεριώσεις καλά
τη δική σου ζωή.»

Εδώ ο ποιητής μοιάζει αυστηρός, μα η αυστηρότητα βγαίνει από πείρα, όχι από αλαζονεία. Ο Πανούσης δεν προσποιείται τον σοφό· απλώς καταθέτει αυτό που του έδειξε η ζωή. Ο ίδιος δεν ήταν μόνο ποιητής. Γεννημένος το 1949, σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες, έγινε πανεπιστημιακός, πρύτανης, εγκληματολόγος, πολιτικός, και συγγραφέας δοκιμίων, επιστημονικών μελετών αλλά και αστυνομικών μυθιστορημάτων. Κι όμως, σε αυτές τις λίγες σελίδες (μόλις 104), δε βλέπεις τον καθηγητή ούτε τον υπουργό· βλέπεις έναν άνθρωπο που τόλμησε να κοιτάξει μέσα του – κι ύστερα να πει αυτά που είδε.

Η έκδοση είναι απλή, καλαίσθητη, χωρίς περιττές πολυτέλειες. Και κάπως έτσι πρέπει να είναι: γιατί αυτά τα ποιήματα δε χρειάζονται σκηνικό· τους φτάνει ο χρόνος που τους αφιερώνουμε. Δεν είναι ένα βιβλίο που το τελειώνεις σε μία νύχτα και το ξεχνάς. Είναι από εκείνα που αφήνεις στο κομοδίνο για να ξαναδιαβάσεις μια-δυο γραμμές, όταν χρειαστεί. Ο Αθέατος Χρονοποιός δε θα σε κάνει να θαυμάσεις τον ποιητή· θα σε κάνει να σκεφτείς τον δικό σου χρόνο: πώς έζησες, τι άφησες πίσω σου και τι έκρυβες – ίσως και από τον ίδιο σου τον εαυτό.

Και αυτό, καμιά φορά, αξίζει πολύ περισσότερο από τα μεγάλα λόγια.

Γιώργος Κων/νου Μιχαηλίδης

Το τέλος των πραγμάτων και του λόγου (για το βιβλίο Τελεία της Ειρήνης Κοντραφούρη – ISBN: 9786782110281)

Οι άνθρωποι χαροπαλεύουν σαν αναμνήσεις μέσα στα βάθη του μυαλού μας. Χαροπαλεύουν και αναπνέουν με δανεικό οξυγόνο και λίγο φως από τις κλειστές χαραμάδες των σκέψεων και των αναπολήσεων. Τότε είναι που η γλυκιά θολούρα για όσα πέρασαν αλλά και για όσα «έκλεισαν» άδοξα χτυπάει σαν τρυπάνι το σώμα μας κι όλοι οι «πεθαμένοι» ζωντανεύουν. Ζωντανεύουν, κινιούνται άτσαλα και χορεύουν  σε δικούς τους ρυθμούς μέχρι να μας εξαντλήσουν. Παρά ταύτα, έχει μπει μια τελεία, ένα μικρό σημείο, ένα σημείο στίξης στη δράση τους. Ένα τέλος.

Αυτό το τέλος κι η ανάμνηση των καταστάσεων, εν είδει επιμνημόσυνης δέησης, καταγράφει στην πρώτη ποιητική της συλλογής η Ειρήνη Κοντραφούρη, με τον χαρακτηριστικό τίτλο τελεία (εκδ. Σμίλη, Αθήνα 2024). Μέσα στις σελίδες της παρούσας συλλογής βρίσκουμε ποιήματα για ανθρώπους, φίλους, συντρόφους, προς τον ίδιο τον εαυτό και για μέρη, τα οποία συνδέονται με κάτι προσωπικό κι άγνωστο – με τη συνοδεία των υπέροχων σχεδίων της Μυρσίνης Παλαιολόγου. Όλα στο πλαίσιο της φιλοσοφίας της τελείας, η οποία αναλύεται στο τέλος της συλλογής σε ξεχωριστό ημιποιητικό κείμενο – δηλαδή της αρχής και του τέλους των πραγμάτων.

Πιο συγκεκριμένα, και παίρνοντας τα πράγματα από την αρχή, η συλλογή ξεκινάει με το ποίημα «Η άλλη γυναίκα» και ενώ έχει ειδική αφιέρωση αποκτάει έναν ευρύτερο χαρακτήρα μιλώντας για τα διπλότυπα του εαυτού μας, που εμφωλεύουν κάτω από τη σάρκα μας, όταν το βράδυ επιστρέφοντας σπίτι, εν τέλει, σπάμε σε κομμάτια. Κάτι που παρατηρείται πάλι σε άλλα ποιήματα, όπως στα «Ιχνηλατήματα», όπου ο χαμένος εν τέλει έρωτας φανερώνεται ως το τελευταίο απάγκιο ενός αδιασάλευτου εσωτερικού χάους.

Τα τοπία παίρνουν κι αυτά βέβαια μια εσωτερική διάσταση, όπως στο ποίημα «Το ποτάμι», όπου η ποιήτρια παίρνει τη μορφή των στοιχειών της φύσης, ποθώντας τη γαλήνη μέσα από την ένωσή της με τον κόσμο. Εξάλλου, η ποίηση είναι κι αυτή ένα στοιχείο, που με δυνατή φωνή διαλαλεί την ύπαρξή της μέσα στον κόσμο («Σιωπή») μέχρι να σταματήσει και αυτή να υπάρχει.

Μια ποιητική συλλογή που αναδεικνύει το βάθος των στιγμών και το αποτύπωμα των προσώπων. Μια συλλογή που εξετάζει τα όρια της εμπειρίας και του πένθους της απώλειας των ανθρώπινων επαφών.

Γνωρίζοντας την Γκρέτα Γκάρμπο (για το βιβλίο ντρέτα κάμπο της Κωνσταντίνας Μπιζέ -ISBN: 9786185769574)

Είναι γεγονός ότι οι υπερρεαλιστικοί συμβολισμοί καθοδήγησαν στο παρελθόν και συνεχίζουν να καθοδηγούν και τώρα τα εσωτερικά νήματα της σκέψης και την οδηγούν σε διεξόδους, όπου αποκαλύπτονται τα πιο έντονα σημεία επαφής των αισθήσεων με τον κόσμο. Τον κόσμο που είναι άγνωστος και δεν μπορεί να περιγραφεί απόλυτα και λογικά, όσο και αν γνωρίζουμε ή είμαστε γνώριμοι με κάποιες πλευρές του. Ιδιαίτερα δε στην τέχνη, αυτό είναι μια βασική δικλείδα ασφαλείας ώστε να ανοίξει το πεδίο της συνείδησης του καλλιτέχνη ή του συγγραφέα.

Πάνω σε αυτή τη βάση η Κωνσταντίνα Μπιζέ στην πρώτη ποιητική συλλογή με τίτλο, ντρέτα κάμπο (εκδ. Ενύπνιο, Αθήνα 2024), ανοίγει τον δικό της δρόμο στην ποιητική δημιουργία. Με αναφορές άλλοτε συγκεκριμένες και γνωστές, όπως π.χ.  ο Λουντέμης, ο Ηράκλειτος κι ο Ρίτσος και άλλοτε σχεδόν άγνωστες, όπως ο  Arthur Schnitzler, μας καταγράφει τον δικό της κόσμο, έναν κόσμο ζωής έρωτα και θανάτου, με ένα τρόπο ενορατικό και σε καμία περίπτωση αχρείαστα λυρικό.

Πιο συγκεκριμένα, ήδη από το πρώτο ποίημα της συλλογής, «Τράγων ωδή», καταλαβαίνουμε τον προσανατολισμό της συλλογής, καθώς η ζωή παρομοιάζεται με σβηστά γέλια και πνιχτά δάκρυα – μια συνεχής τραγωδία. Μια συνεχής τραγωδία που σαν «συνάφεια αλήθειας» καθοδηγεί τις πράξεις μας, όχι προς ένα σκοπό αλλά στην συνειδητοποίηση του παρόντος, όπως αυτό είναι: σκοτεινό.

Εξάλλου,  η ίδια η «κατοχή της σάρκας» είναι μια συνεχής αλλοτρίωση της μορφής μας μέσα στο χρόνο, ακολουθεί τα γεγονότα της φυσικής φθοράς («Ζωικές υστερίες»). Ένας πόνος που αιωρείται κι απλά υπάρχει στα σπάργανα της ύπαρξής μας («Πόνος_Ερωτικό»). Αλλά, παρά ταύτα, η ποιήτρια με το προσωπείο της Γκρέτα Γκάρμπο προσπαθεί να βρει τον δικό της κάμπο, τη δική της σωτηρία – όλο μπροστά, ευθεία, ντρέτα, ακόμη και αν αυτό πονάει.

Μια συλλογή που με έξυπνο τρόπο εισάγει, με ένα υπερρεαλιστικό τρόπο, τη βασική αντίληψη της ποιήτριας για τον κόσμο. Μια αντίληψη που ενέχει εντός της τόσο πόνο αλλά και τόση άλλη ελπίδα – έστω σκοτεινή κι ακαθόριστη.

Γιώργος Δρίτσας