Η ποιητική συλλογή με τίτλο «…και πέρα η θάλασσα» είναι προϊόν συνεργασίας της Μαρίας Σταθέα και της Ισμήνης Κωνσταντοπούλου, δύο εκλεκτών τέκνων της Καλαμάτας, οι οποίες έχουν μια σταθερή και δυναμική παρουσία στα τοπικά πολιτιστικά τεκταινόμενα.
Ήδη τα αποσιωπητικά, με τα οποία ξεκινά ο τίτλος της συλλογής, μας προδιαθέτουν για ένα ποιητικό ταξίδι συλλογισμών, εικόνων, σκέψεων. Μια περιπλάνηση του νου με την εσωτερική δύναμη και ομορφιά που μόνο η ποίηση μπορεί να μας προσφέρει.
Συνειρμικά μου έρχονται στο νου τα λόγια του μεγάλου ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη, στην ιστορική ομιλία του στη Στοκχόλμη κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ το 1963, μικρά αποσπάσματα της οποίας θα ήθελα να σας διαβάσω:
«Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός, έλεγε ο Σεφέρης, ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά (…).Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος που ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας Θεός το ξέρει, αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης (…).
Και συνεχίζει…
’’Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα κι ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη (…). Η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά (…). Νιώθει πάντα την ανάγκη ν’ ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να βρει καταφύγια (…), έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης (…)».
Θεωρώ ότι κάπως έτσι κινήθηκαν και οι αγαπημένες μας ποιήτριες Μαρία και Ισμήνη: κάπου εκεί, στις καρδιές τους, ήρθαν και αγκυροβόλησαν σκέψεις και συλλογισμοί βγαλμένοι μέσα από βιώματα και στοχασμούς. Όπως διαβάζουμε στον πρόλογο,
«Στον αφιλόξενο κόσμο μας, εκτός από τη ματαιοδοξία, τη μωροφιλοδοξία, τη μισαλλοδοξία και τόσα άλλα άσχημα και «δηλητηριώδη», υπάρχει και η ομορφιά, η ευγένεια και η ελπίδα για το καλό. Υπάρχουν εικόνες, λέξεις και έννοιες γεμάτες ενέργεια και φως. Υπάρχει η Ποίηση. Αρκεί να μπορείς να την προκρίνεις, να την εμπνευσθείς, να τη διασώσεις. Και όχι μονομερώς και εγωιστικά, αλλά σε συνεννόηση μεταξύ φίλων».
Αποτέλεσμα μιας τέτοιας συνεννόησης μεταξύ φίλων είναι και αυτό το μικρό, αλλά πολύ σημαντικό και μεστό νοημάτων βιβλίο.
Η μορφή των ποιημάτων είναι και αυτή σύντομη, λιτή, περιεκτική. Είναι τα λεγόμενα τάνκα, μια πολύ παλιά μορφή ιαπωνικής ποίησης, προγενέστερης των χαϊκού, που όλοι γνωρίζουμε, και πάλι χάρη στον Γιώργο Σεφέρη, ο οποίος έχει γράψει και τέτοια ποίηση, ήδη από το 1929.
Τα τάνκα είναι σύντομα ποιήματα, που εξυμνούν την ομορφιά της φύσης συνδυασμένη με την ψυχική διάθεση του ποιητή. Στοχεύουν στην αποτύπωση της στιγμής, μιας φευγαλέας στιγμής, όπως είναι όλες οι στιγμές της ζωής: άμα τη γενέσει τους, ανήκουν ήδη στο παρελθόν, για να τις διαδεχθούν άλλες, σε ένα ατελεύτητο διηνεκές χρόνου και χώρου. Και όπως μια φωτογραφία έρχεται να αποτυπώσει μια στιγμή (να την «ακινητοποιήσει» στον χωροχρόνο), έτσι και τα χαϊκού «φωτογραφίζουν» ποιητικά τη στιγμή.
Όπως διαβάζουμε στις εισαγωγικές σελίδες, «η συγγραφή των ποιημάτων τάνκα απαιτεί αυξημένη νηφαλιότητα και συγκέντρωση, ώστε με αφαιρετικό τρόπο και πνευματικότητα να μπορέσει ο δημιουργός τους να εκφράσει σύνθετα και βαθύτερα νοήματα. Αποτελούν δηλαδή συνδυασμό δωρικής λιτότητας, εγρήγορσης και ταυτόχρονα αυξημένης ακινησίας».
Όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται αυτό το τελευταίο (αυξημένη ακινησία), στην πραγματικότητα παραπέμπει σε μιαν εσωτερική κινητικότητα, σε μια στοχαστική, διαλογική και δυναμική εγρήγορση.
Όσον αφορά τη δωρική λιτότητα, ποιος τόπος θα μπορούσε να εμπεριέχει αυτό το χαρακτηριστικό περισσότερο από τη Μάνη; Λιτή, δωρική η ομορφιά του μανιάτικου τοπίου, το ίδιο απλά, λιτά και κατανοητά είναι τα εξαίρετα ποιήματα των δύο ποιητριών. Διαβάζουμε στη σελίδα 18:
Άτρωτη Μάνη / Πέτρα και ασπάλαθοι, ψυχή και βόλια
Άγρια και λυγερή / Τα πέλαγ’ αγναντεύει
Και στη σελ. 24:
Μέλι, βοτάνια /Προσφέρονται σε όλους. / Πίκρα και γλύκα
Και η θάλασσα φέρνει /Γλυκόπικρα κύματα
Και λίγο παρακάτω:
Πλανεύτρα Μάνη, / Σαν άλλη Κίρκη εσύ/ μας παγιδεύεις
Βουνά, ελιές και βράχια / Και πέρα η θάλασσα…
Αν θέλαμε να αναλύσουμε τα σύντομα αυτά ποιήματα, θα ανοιγόταν μπροστά μας ένας ολόκληρος κόσμος με τη μυθολογία του, την ιστορία του, τη φύση, τους ανθρώπους του, τα σκαμπανεβάσματα της μοίρας του και ό,τι άλλο μπορεί να εμπεριέχει η ζωή ενός τόπου.
Είναι όλα αυτά, τα οποία με τρόπο λιτό, περιεκτικό και συνεκτικό μας χαρίζουν τα 51 τάνκα, που περιλαμβάνονται σε αυτή την έκδοση.
Και, όπως σημειώνει ο φίλος, συνάδελφος, συμφοιτητής και σπουδαίος ζωγράφος και ποιητής ο ίδιος, Παναγιώτης Χαλούλος, «η ομορφιά της φύσης, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ψυχική κατάσταση και των δύο ποιητριών, της Μαρίας Σταθέα και της Ισμήνης Κωνσταντοπούλου, που συνεργάστηκαν ενώνοντας στο καθένα τη στιχουργική τους ικανότητα. Η ανάγνωση των τάνκα δημιουργεί μια ευφρόσυνη διάθεση στον αναγνώστη να ανοίξει τα φτερά της φαντασίας, να ανοίξει τα μάτια σε μια νέα μέρα για τη ζωή του, να γεμίσει τις μέρες του με όμορφα ενδιαφέροντα, για να μη μένουν ‘άδειες’!».
Για όλους αυτούς τους λόγους, αξίζει να αφιερώσουμε λίγο από τον πολύτιμο αναγνωστικό μας χρόνο, ώστε να γίνουμε και οι ίδιοι κοινωνοί αυτής της ομορφιάς και της ευφρόσυνης διάθεσης.
* Από την ομιλία της κ. Πετροπούλου κατά την παρουσίαση του βιβλίου.
