Ο στρόβιλος του περιεχομένου και ο επαναλαμβανόμενος ρυθμός (για το βιβλίο “Σε αβαρές φαλτσέτο” της Δήμητρας Χριστοδούλου)
Κούλα Αδαλόγλου
Δήμητρα Χριστοδούλου

Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής της Δήμητρας Χ. Χριστοδούλου Σε αβαρές φαλτσέτο, μουσικές και ιστοριούλες για σφύριγμα, εκδ. Θράκα, 2024, έχει κάτι το παιγνιώδες. Σαν να καλεί τον αναγνώστη να βάλει στην άκρη τη σοβαρή διάθεση και να απολαύσει την ποίηση ανάλαφρα. Καλύτερα, να βουτήξει μέσα της χωρίς φόβο.

Ο τίτλος και η πρόθεση που αναδίδει μού έφεραν στον νου την συλλογή του Ολιβέριο Χιρόντο (Oliverio Girondo) που στον τίτλο μιλά για είκοσι ποιήματα που πρέπει να διαβαστούν στο τραμ[1]. Με μεγάλη τη χρονική απόσταση που χωρίζει τους συγγραφείς, αλλά και με διαφορετικό ύφος, ωστόσο είναι ενδιαφέρουσα η παρότρυνση να αφήσουν οι αναγνώστες τις στερεότυπες συνθήκες και να διαβάσουν την ποίηση με άλλες παραμέτρους επικοινωνίας. Έστω και αν η πραγματικότητα αναδεικνύει συνεπή την πρόθεση του συγγραφέα, αλλά διαφορετική, πιο σύνθετη, την ποιητική πραγματικότητα.

Η αλήθεια είναι ότι η πρώτη ανάγνωση του τίτλου μού δημιούργησε συνειρμό με τη φαλτσέτα, το μικρό κοφτερό ξυράφι, κοπίδι, μαχαίρι.

Φαλτσέτο είναι η επιτηδευμένη φωνή σε υψηλό τόνο, πάνω από το φυσικό, στο τραγούδι κυρίως, που απαιτεί ιδιαίτερη τεχνική.

Αβαρές φαλτσέτο. Εδώ, λυρική έκφραση πικρών ή και δυσοίωνων σημαδιών και συμβάντων. Αβαρές φαλτσέτο, και τραγουδάκια για σφύριγμα. Να μη βαρύνει η ανάγνωση. Το φροντίζουν οι λέξεις. Οι οπτικές. Η αναμονή για το μακρινό «σουραύλι ενός αγγέλου», σ. 47

Γιατί έτσι είναι: Λυρική, πότε με το ρυθμό της ομοιοκαταληξίας, πότε με τον εσωτερικό ρυθμό, αλλά και ταυτόχρονα κοφτερή η ποίηση της Χριστοδούλου εισχωρεί στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής και συχνά αγγίζει πληγές.

Εικόνες με εξαιρετική δύναμη, αλλά κυρίως η ποίηση που βγαίνει μέσα από τις εικόνες αυτές. Οι λέξεις και οι εικόνες πολυσήμαντες, ένα σύμπαν αλλιώτικο, άλλοτε εχθρικό και άλλοτε πολύ ανθρώπινο.

Να σταθούμε στο «Τραγουδάκι για θραύσματα». Θραύσματα στην ψυχή, στη ζωή, στον κόσμο, μέσα από ένα παιχνίδι με τραγουδιστή ομοιοκαταληξία. Πρώτος και τρίτος στίχος ομοιοκαταληκτούν, δεύτερος και τέταρτος, και μετά πέμπτος και έκτος, έβδομος και όγδοος. Αυτή είναι η συνήθης μορφή της ομοιοκαταληξίας στη συλλογή, διόλου συνηθισμένη, ένας ιδιαίτερος συνδυασμός πλεκτής και ζευγαρωτής ομοιοκαταληξίας. Οκτώ στίχοι σε κάθε στροφή, τρεις στροφές, και συνολικά οι είκοσι τέσσερις στίχοι-χτύποι, με τους οποίου δημιουργεί η ποιήτρια στις τελευταίες τρεις συλλογές της[2].

Πως έσπασε ό,τι ήτανε να σπάσει/ Είπα να το αρνηθώ μια τέτοια μέρα,/ Που η καταιγίδα ξέσπασε με βιάση,/ Με σέρνει απ’ το μανίκι παραπέρα/ Και ρίχνει στα ξεράγκαθα της άμμου/ Μαζί με τα σπασμένα κόκκαλά μου/ Τα πιατικά μου στα σαγόνια του ανέμου,/ Ως και το φλιτζανάκι του καφέ μου. (σ. 26)

Η τραγουδιστή ανάγνωση δεν καλύπτει τον στρόβιλο του περιεχομένου. Αλαφραίνει όμως το ύφος με τον επαναλαμβανόμενο ρυθμό.

Το «Τραγουδάκι για να με θυμάστε» είναι ένα άλλου είδους ποίημα, με διαφορετική πιο χαλαρή ομοιοκαταληξία. Με φαινομενικά παιγνιώδες ύφος και ανάλαφρο περιεχόμενο. Η προσεκτικότερη ανάγνωση αποκαλύπτει, μέσα από τις μεταφορές και τις εικόνες, τη δύσκολη προσαρμογή του ποιητικού υποκειμένου.

Στα σκοτεινά δεν άγγιξα άνθρωπο./ Στο φως της μέρας τόσο χιόνι/ Που σφίγγω πάνω μου το φτέρωμα/ κι αυτό με σπάει και με λιώνει.

[…] Τώρα κανείς. Με τα γυαλάκια μου/ Διαβάζω συντριβή και στέμμα./ Αυτός ο κόσμος ο κατάπληκτος/ θα στερηθεί νερό και αίμα. (σ. 14)

Δεν μπορώ να παραλείψω έναν ακόμη συσχετισμό: τη σχέση πολλών ποιημάτων με τον λυρισμό των χορικών στο αρχαίο δράμα, που με πολλή προσοχή αγγίζουν τη σκληρότητα, τον πόνο, τη μοίρα των ανθρώπων.

Στα ποιήματα κάποτε υπάρχει απεύθυνση σε δεύτερο ενικό, σε πληθυντικό αριθμό, σε πρόσωπα, σε πουλιά, σε ανέμους. Η απεύθυνση αυτή ενισχύει τον λυρικό τόνο, σαν τρυφερή επίκληση για τη συμμετοχή του σύμπαντος σε κάτι προσωπικό ή υπαρξιακό. Μαζί και το στοχαστικό ύφος.

Μου χτύπησε το τζάμι μια ψυχή/ Όπως λένε πως κάνουν τα σπουργίτια. […]

Ω εσείς που κλαίτε, εσείς που γελάτε,/ Εσείς που φλυαρείτε ή που τραυλίζετε,/ Πιο δυνατά, θε μου, πιο δυνατά!/ Δεν ακούν τα πουλάκια τ’ αόρατα! («Piano forte», σ. 38)

Τα πεζόμορφα ποιήματα αποτελούν μια ιδιαίτερη ομάδα ποιημάτων στη συλλογή. Μολονότι ο ρυθμός και η πύκνωση τα κρατούν στον χώρο της ποίησης, έχουν ταυτόχρονα και μια θαυμαστή αφηγηματικότητα, που τους δίνει την αύρα των πολύ καλών μικροαφηγήσεων. Είτε υπάρχει διάλογος του ποιητικού υποκειμένου με ένα ή περισσότερα πρόσωπα είτε αποτελούν μονόλογο, έχουν πάντα θεατρικότητα στο ύφος και συνήθως ανατροπή στο κλείσιμο.

Στο πεζό ποίημα «Ο συνεχιστής» υπάρχει στο τέλος αυτή η αναφορά στο φάλτσο τραγούδι, τραγούδι απελπισμένης αντοχής, μια ραψωδία-ελεγεία για το ερειπωμένο χωριό.

Καθάρισα και καλοσκέπασα το πηγάδι. Ποτέ δεν έριξα βλέμμα απόγνωσης στο ρημαγμένο χωριό, στα ελάχιστα ερειπωμένα σπίτια, που ούτε λύκος δεν καταδεχόταν πια. Και σ’ αυτόν τον μισοτελειωμένο παράδεισο πήρα μια καρέκλα και κάθισα στο κατώφλι, κάτω από το γεμάτο φεγγάρι. Ξέροντας ότι κανείς δεν μ’ αγαπά αρκετά, για να έλθει στα μέρη μου, άρχισα να τραγουδάω δυνατά, φάλτσα κι ελεύθερα, μια ραψωδία για το τίποτε που κρατάει ακόμη. (σ. 44)

Οι λέξεις στην ποίηση της Δήμητρας Χριστοδούλου φέρουν ένα τεράστιο νοηματικό φορτίο. Εκφράζουν μια τεράστια γκάμα συναισθημάτων, από την απόγνωση ως την ειρωνεία, τον σαρκασμό, την κατανόηση, την τρυφερότητα. Εκεί παρεισφρέουν οι εικόνες, με θαυμαστή πρωτοτυπία και ένταση, που γίνονται σύμβολα, σε αλληγορικές περιγραφές. Ο στοχασμός αναδύεται με την ποιητική ματιά, για το εδώ και το επέκεινα, για την ασκήμια και την ομορφιά.

Συνεχής η παρουσία της μουσικής. Είτε σαν αναφορά είτε σαν υπόκρουση είτε και τα δύο, η μουσική διατρέχει όλη τη συλλογή, συνέχει τα ποιήματα, γίνεται ο ιστός ανάμεσα στο ανάλαφρο και στο βαρύ, στο τρυφερό και στο απελπισμένο, στο στοχαστικό και στο παιγνιώδες.

Όλα αυτά μαζί με τον δουλεμένο στο έπακρο στίχο, οδηγούν τον αναγνώστη να απολαύσει βαθιά την ποιητική γραφή, να αισθανθεί, να στοχαστεί, να ονειρευτεί.

 

 

[1] Oliverio Girondo, Είκοσι ποιήματα για να διαβαστούν στο τραμ, Εισαγωγή-επιμέλεια μετάφρασης Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Σαιξπηρικόν, 2017

[2] Πρόκειται για τις συλλογές:  [2]Είκοσι τέσσερις χτύποι και σιωπή, εκδ. Μελάνι 2019
      Ευγενής ναυσιπλοΐα, εκδ. Μελάνι 2021

και  Σε αβαρές φαλτσέτο, εκδ. Θράκα, 2024

 

Περισσοτερα αρθρα