Ο κέντρωνας του Κώστα Βούλγαρη (για την “Ποιητική του αρχείου” του Κώστα Βούλγαρη
Λίλια Τσούβα
«Τούτα τα μικρόσωμα κομμάτια/

                                                                        με τον ηρωισμό της στιγμής»[i]

 

Κώστας Βούλγαρης

Το δίτομο έργο του Κώστα Βούλγαρη «Η ποιητική του αρχείου. Τα κείμενα για τα βιβλία του αφηγούνται», τόμος Α΄ (2001-2015) και τόμος Β΄ (2016-2023), εκδόσεις Βιβλιόραμα 2024, τέμνει το τοπίο της τέχνης και της κριτικής, σκάπτει την οδό της γνώσης. Οι δύο τόμοι ενσωματώνουν την έως τώρα λογοτεχνική διαδρομή του συγγραφέα (βιβλία που έχει εκδώσει -εξώφυλλα, τίτλους, αντιπροσωπευτικά σπαράγματα- όσα έχει επιμεληθεί, αφιερώματα στα οποία συμμετείχε), όπως και κείμενα που έχουν γραφεί για καθένα από τα βιβλία που συνέγραψε. Εκατόν δεκαέξι συγγραφείς, διακόσια τριάντα ένα κείμενα, μελέτες, δοκίμια, συνεντεύξεις, κριτικές. Τα κείμενα παρατίθενται ολόκληρα και όχι αποσπασματικά.

Το έργο ενσωματώνει ποιήματα, φωτογραφίες, μότο, ιντερμέδια που γράφτηκαν για την έκδοση ή περιέχονται στα εκδοθέντα βιβλία. Με τον τρόπο αυτό και υπερβαίνοντας την απλή αποθησαύριση ή μνημείωση, μετατρέπεται σε γοητευτική μεταμυθοπλασία, έρχεται σε ρήξη με την παράδοση και παρέχει τη δυνατότητα στον αναγνώστη/την αναγνώστρια να το αναγνώσει αυτόνομα, χωρίς τα βιβλία στα οποία αναφέρονται τα κείμενα. Η ποικιλία του περιεχομένου και των κειμενογράφων από τη μια, η αποσπασματικότητα του υλικού και οι φωτογραφίες από την άλλη δημιουργούν μια πολυφωνική αφήγηση, ένα collage με καμβά που συνδυάζει εφημερίδες και περιοδικά, πνευματικούς ανθρώπους. Αρχίζει από το έτος 2001 (όταν ο Βούλγαρης εκδίδει το πρώτο του βιβλίο) και ακολουθώντας τη σειρά έκδοσης ή δημοσίευσης των έργων, φθάνει στο παρόν.

Οι δύο τόμοι χωρίζονται σε μέρη και κεφάλαια. Στο τέλος του δεύτερου τόμου προστίθενται αποσπάσματα από γραμματολογίες και από διδακτορική διατριβή, επίμετρο, διάλογοι, Coda (επίλογος). Κάποιοι από τους πνευματικούς ανθρώπους, συντάκτες των κειμένων, δεν είναι πια στη ζωή (σημαντικό στο περιβάλλον της μνήμης και της λογοτεχνίας), ενώ το βιβλίο θα μπορούσε να θεωρηθεί συνέχεια των τόμων του συγγραφέα «Η μεταμυθοπλασία στη νεοελληνική πεζογραφία» (Βιβλιόραμα, 2017) και «Η δικιά μας Ελένη, Ψηφίδες και πρόσωπα της σύγχρονης ποίησης» (εκδοτική Αθηνών, 2022).

Ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος επισήμανε κάποτε ότι ο κριτικός είναι πρόσωπο εξαρτημένο. Η ύπαρξή του έχει ανάγκη από το έργο του άλλου. Ο άλλος είναι ο ζωτικός του χώρος, το μέρος «όπου θα τοποθετήσει τα σκιρτήματα και τις αναλαμπές της σκέψης του». Στην προσπάθειά του ωστόσο να ξαναδημιουργήσει την πραγματικότητα ενός έργου, να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στον συγγραφέα και το δημιούργημα, εγκαθιστά τη δική του ατομική πραγματικότητα, «κάποτε απομακρυσμένη από το έργο που τον απασχολεί, πάντοτε όμως αποδεκτή και χρήσιμη».[i]

Οι συγκυριακές, σχετικές και υποκειμενικές μικροαφηγήσεις στην «Ποιητική του αρχείου» του Βούλγαρη, με τη δική τους η καθεμία πραγματικότητα, απαρτίζουν στο σύνολό τους μια πολύχρωμη ανάμειξη οπτικής γωνίας και λεξιλογίου. Η πνευματική όσμωση που προκαλούν με την ποικιλία των αισθητικών, κοινωνικών και φιλοσοφικών τους απόψεων-αρχών, έρχεται σε αντίθεση με τις κυριαρχικές και ολοκληρωτικές αφηγήσεις. Ευνοεί τη διαλεκτική και τον πλουραλισμό, τη διαφορά και την πολλαπλότητα, την εκλεκτικιστική προσέγγιση. Παράλληλα αποτρέπει από τον ναρκισσισμό, λειτουργεί απελευθερωτικά, άρα και θετικά για την πρωτοπορία.

Έναν κέντρωνα συνιστά το δίτομο έργο «Η ποιητική του αρχείου. Τα κείμενα για τα βιβλία του αφηγούνται». Ένα πεζογράφημα δημιουργημένο από «ψηφίδες γραπτών τεκμηρίων και μαρτυριών». Ένα μωσαϊκό με σημασία ανατροφοδότησης όχι μόνο για τον ίδιο τον Κώστα Βούλγαρη, αλλά και για την κοινωνία, εφόσον η διατύπωση θέσεων, αρχών και αξιών, το φως που ρίχνει σε λογοτεχνικά ζητήματα, τροφοδοτεί τη γνώση και τη μνήμη, τη λογοτεχνική γραμματεία και τη θεωρία. Πολυφωνικό και πολυεπίπεδο, με ταυτότητα που κατασκευάστηκε πάνω σε έργα πυρήνας των οποίων είναι η ιστορία και η πολιτική, επιδαψιλεύει τις έννοιες αυτές.

Στην «Ποιητική του αρχείου» ενότητες και υποενότητες, συνεντεύξεις και φωτογραφίες, μότο, ιντερμέδια, συνθέτουν ένα πανόραμα γλωσσικών και υφολογικών επιλογών, μια χορωδία, επιδραστική κίνηση μέσα στον χωροχρόνο. Οι ποικίλες φωνές των συγγραφέων στο ευρύ corpus των κειμένων, των περιοδικών και εφημερίδων (εντύπων ή ηλεκτρονικών), αναπαριστούν τον μπορχεσιανό κόσμο της πελώριας βιβλιοθήκης. Ενδιαφέρον στοιχείο η πλούσια διακειμενικότητα, ιδιαίτερα θετικό ότι θα αναρτηθεί σε ηλεκτρονικές βιβλιοτράπεζες, άρα θα καταστεί ευκολότερα -από οικονομικής απόψεως- προσβάσιμο στον μελετητή και τη μελετήτρια, στον σπουδαστή και τη σπουδάστρια, στον αναγνώστη και την αναγνώστρια.

Το δίτομο έργο του Κώστα Βούλγαρη «Η ποιητική του αρχείου. Τα κείμενα για τα βιβλία του αφηγούνται», συνιστά καρπό της δημιουργικής του δράσης, του πεζογραφικού και κριτικού του αποτυπώματος, της επίδρασης που επέφερε. Έργο ενδιαφέρον και πλούσιο, ευανάγνωστο και αξιανάγνωστο.

 

[i] Μαρία Κούρση, σελ. 21, φόντο του έργου

[i] Τ. Σινόπουλος, Απόψεις περί κριτικής, Χρονικό ’73, σελ. 13

 

Περισσοτερα αρθρα