Ο Κωνσταντίνος Νικολάου στην πρώτη του ποιητική συλλογή Βιογραφία ενός χεριού (Περισπωμένη 2024), κάνοντας χρήση της μυθικής μεθόδου, μιας μοντερνιστικής τεχνικής την οποία οικειοποιήθηκαν Έλληνες και ξένοι δημιουργοί, σχολίαζε τα της κοινωνίας. Με το μυθικό υλικό ως βάση, λειτουργώντας σε δύο επίπεδα (παρελθόν-παρόν), επικαιροποιούσε τα νοήματα. Η διάθεση ήταν σκωπτική και παιγνιώδης. Αμφισβητούσε και αποκαθήλωνε πρόσωπα και καταστάσεις, ανέσυρε ευεργεσίες και φαυλότητες. Χαρακτηριστικό του ποιητικού σώματος η αφηγηματικότητα και η υπαινικτικότητα, η θεατρικότητα, η βαθιά ειρωνεία.

Στη νέα του συλλογή «Ο ταλαντούχος Νέρωνας» (Σμίλη, 2024), ο Κωνσταντίνος Νικολάου αξιοποιεί τα δομικά στοιχεία της πρώτης του ποιητικής: τη χρήση της μυθικής μεθόδου, τον υπαινικτικό και ειρωνικό τόνο, την αφηγηματικότητα, τη θεατρικότητα. Μέσω προσωπείων, με τη χρήση διαλόγου ή δραματικού μονολόγου, πρόδηλη την καβαφική επίδραση, σχολιάζει ζητήματα τέχνης και καθημερινότητας: τη σχέση του ανθρώπου με τον χρόνο, τους γονείς, τα γηρατειά, την ασθένεια, τον έρωτα, την ποίηση, τις βεβαιότητες.

ΥΨΟΦΟΒΙΑ

«Αν ποτέ κατάφερνα

 να σκαρφαλώσω στα δέντρα των βεβαιοτήτων μου,

 πιθανότατα θ’ αντίκριζα τη θάλασσα των διαψεύσεών μου. «Καμιά έκπληξη…», συλλογίστηκε ο Χριστόφορος Κολόμβος

και πήρε τον δρόμο για το δάσος.  (σελ.11)

Ο Κ. Π. Καβάφης αντλεί τα θέματα των ιστορικών του ποιημάτων από την ελληνιστική κυρίως εποχή, «αυτόν τον καινούριο κόσμο, με την πανσπερμία των λαών […] που αντιπροσωπεύει μια κορυφαία στιγμή του ελληνικού πολιτισμού ως παράγοντα που διαμορφώνει την ιστορία».[i] Ο Νικολάου αντλεί από τη Ρωμαϊκή αρχαιότητα, την Ιουλιοκλαυδιανή κατά προτεραιότητα δυναστεία, την πρώτη που κυβέρνησε το Ρωμαϊκό imperium και καθιέρωσε την κληρονομική διαδοχή μέσω υιοθεσιών ή επιγαμιών. Με γλώσσα ακριβή, χρήση συχνά ειδικού λεξιλογίου, παρατηρεί τα ήθη ενός κόσμου που αλλάζει. Στις ελευθερόστιχες αλλά και έμμετρες συνθέσεις, μέσα από τις πολλαπλές αντιστοιχίες,  μέσα από την ανασύσταση μιας εποχής, αναδεικνύει τα κοινά στοιχεία που συνιστούν την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και πορεία.

Ο ΤΑΛΑΝΤΟΥΧΟΣ ΝΕΡΩΝΑΣ

Διαβάζει ποίηση ανελλιπώς.

Γράφει ποιήματα δικά του.

Σαν μεγαλώσει, θα γίνει κιθαρωδός.

Σε κατάμεστα θέατρα ν᾿ απαγγέλλει ωδές

-το μεγαλύτερο όνειρό του.

Θα τα καταφέρει.

Οι δυο παιδαγωγοί του,

ένας χορευτής κι ένας κουρέας,

τον βεβαιώνουν.

Εύχεται μόνο

να ζει η μητέρα του.

Με φόντο τη φωταγωγημένη Ρώμη

θα χαλάσει κόσμο,

κι εκείνη δεν μπορεί να λείπει. (σελ.61)

Ο Νέρων συνιστά το κατάλληλο ιστορικό exemplum. Ανήκει στη δυναστεία που καθιέρωσε την κληρονομική διαδοχή στον ρωμαϊκό αυτοκρατορικό θρόνο[ii], η res publica έχει πεθάνει[iii] και εκείνος, γιος της Αγριππίνας, υιοθετημένος από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο, dominus[iv] και dirus,[v] επιδεικνύει συμπεριφορά που βρίσκεται σε οξεία αντίθεση προς το παρελθοντικό ήθος των Ρωμαίων. Το χρυσό του ανάκτορο καταλαμβάνει σχεδόν ολόκληρη την πόλη, προσφέρει δημόσια θεάματα αλλά απαιτεί να συμμετέχει και ο ίδιος, ο κόσμος να τον επευφημεί, να τον αποθεώνει.

Έγραφε ωστόσο ο Νέρων ερωτική ποίηση, μάλλον επίγραμμα και, σύμφωνα με τον Μαρτιάλη[vi] και τον Σουητώνιο,[vii] διέθετε λογοτεχνικές αρετές.[viii] Λόγω της σκληρότητας και του αυταρχισμού (σκότωσε μεταξύ άλλων δύο συζύγους και τη μητέρα του), όταν έγινε γνωστός ο θάνατός του, ο λαός ξεχύθηκε στους δρόμους φορώντας το σκουφί της απελευθέρωσης των σκλάβων.[ix] Η μνήμη του καταδικάστηκε (damnatio memoriae), το όνομά του παρέμεινε μισητό για πολλά χρόνια.

«Ο ταλαντούχος Νέρωνας» είναι, λοιπόν, το κατάλληλο ιστορικό exemplum προκειμένου ο ποιητής να προβεί σε «αντικειμενικές συστοιχίες», όπως φυσικά και το διεφθαρμένο περιβάλλον της αυτοκρατορικής Ρώμης, ο Κλαύδιος και η Μεσσαλίνα, η Αγριππίνα, ο Νέρωνας. Ο ποιητής κάνει χρήση και λογοτεχνικών παραδειγμάτων (exempla) στην επιθυμία του να παρωδήσει χωρίς φαντασία καλλιτέχνες που τρέφουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους ή να επισημάνει τη διάσταση του ήθους, την κατίσχυση στις ημέρες μας της αυτοπροβολής και του ναρκισσισμού.

ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΡΕΥΜΟΝΤ ΚΑΡΒΕΡ

Μόλις διάβασα ένα ποίημα του Ρέυμοντ Κάρβερ

Νομίζω ότι μπορώ να γράψω ένα βιβλίο μέχρι το βράδυ.

Ένα ποιητικό βιβλίο που θα καταπλήξει τους πάντες.

Οραματίζομαι συνεντεύξεις σε ξένα τηλεοπτικά δίκτυα.

Ακολουθούν κι άλλα βιβλία όμοια με το πρώτο.

Σύντομα καθιερώνομαι.

Διδάσκω σε πανεπιστήμια.

Περιοδεύω στην Αμερική απαγγέλλοντας ποιήματά μου.

Με λατρεύουν.

Η γυναίκα μου δεν καταλαβαίνει.

Αποξενώνεται.

Τα παιδιά μου μεγαλώνουν χωρίς εμένα.

Η ποίηση τούς αηδιάζει.

Μένω σε ξενοδοχείο.

Πίνω μπέρμπον απ’ τις δέκα.

Τηλεφωνώ για να  ̓ρθουν όσοι με γλείφουν.

Οι γυναίκες τους με βρίζουν.

Επιμένω όμως να  ̓ρθουν.

Συνεχίζω να πίνω μόνος.

Σκέφτομαι ότι γερνάω.

Λέω: «Θα μείνουν τα ποιήματα».

Τα ποιήματα του Ρέυμοντ Κάρβερ

προφανώς. (σελ. 27)

Στις τρεις ενότητες της συλλογής -«Απολογισμός ή Όλοι κερδισμένοι», «Σημεία Αναγνώρισης», «Παριστάνοντας τους ζωντανούς»- ο Νικολάου προσπαθεί να αποκαλύψει την κενότητα που συχνά διακρίνει τις ζωές μας. «Ζούμε σ’ έναν κόσμο–τοπίο κατακλυσμού όχι γιατί βουλιάζουν γύρω τα πάντα, αλλά γιατί τα πάντα γίνονται ρευστά» έγραφε ο Άγγελος Τερζάκης και ο πολιτισμός μας, το καύχημα του homo sapiens, πάσχει από αυτοαναφορικότητα, από ναρκισσιστική εμμονή και ακόρεστη επιθυμία ικανοποίησης ατομικών επιθυμιών. Ο έμφρων άνθρωπος ίσως πίστεψε πως μπορεί για λίγο να γίνει homo deus, όπως ο Χαράρι[x] γράφει στο ομώνυμο βιβλίο του, και ο Νικολάου μέσα από τα θεατρικά σκηνικά που στήνει στο οφθαλμιατρείο, στο ασανσέρ, στο νοσοκομείο, στην εργασία (αφομοιωμένες επιρροές από την αμερικάνικη ποίηση, της Μπίσσοπ παράδειγμα), μέσα από τις εξπρεσιονιστικές εικόνες που ενίοτε πλάθει, ειρωνεύεται την οίηση, τις υπερρεαλιστικές τεχνικές («υπερρεαλισμού γυμνάσματα […] εγωτισμού σκεπάσματα»),[xi] τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής, τις σχέσεις των συναδέλφων, την τοξικότητα, την προσποίηση. Επισημαίνει βεβαίως τον σισύφειο μόχθο του ποιητή ή της ποιήτριας, την αναγκαιότητα της τέχνης, του αναγνώστη ή της αναγνώστριας.

ΣΙΣΣΥΦΕΙΟ

Εσύ που με σκέφτεσαι

να σπρώχνω έναν βράχο

ξανά και ξανά,

ξανασκέψου το.

Σπρώχνω έναν βράχο

ξανά και ξανά,

επειδή

εσύ

με σκέφτεσαι

ξανά

και ξανά. (σελ.62)

Πίσω από τη συλλογή του Νικολάου «Ο ταλαντούχος Νέρωνας» υποφώσκει η τραγικότητα του θανάτου. Το μότο «I see dead people» με το οποίο μας καλωσορίζει, προσδίδει υπαρξιακό βάθος στα λεγόμενα. Η οπτική του αναπόδραστου τέλους γίνεται καταλύτης για κάθε επισήμανση αυταρέσκειας και εγωκεντρισμού στο ποιητικό σώμα.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ

Αλαζόνας ή κακότροπος,

οι νοσηλευτές δεν έχουν δίκιο

ν’ αποκαλούν το 208

ένα κάθαρμα που του αξίζει να σαπίσει -μόνος.

Αυτό το κάτισχνο ανθρωπάκι δίχως όνομα

ήταν κάποτε άνδρας ισχυρός

με επιχειρήσεις κι ερωμένες σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Λένε πως δεν δίστασε να εξοντώσει τους εχθρούς,

να εξαγοράσει φίλους.

Δίνει την εντύπωση πως δεν αμφέβαλε ποτέ

για την ορθότητα των αποφάσεών του.

Έκανε αυτό που τον προστάζει η φύση.

Κι αν αναρρώσει,

ενδεχομένως να επιστρέψει σ’ αυτό που ήταν.

Προς το παρόν

αδιαφορεί επιδεικτικά

για την απέχθεια που προκαλεί.

Διατάζει ανήμπορος

φορώντας μια πανάκριβη σατέν πιτζάμα.

Επιμένει, με θαυμαστή προσήλωση, στον ρόλο του.

Βέβαιος πως θα επιστρέψει σ’ αυτό που ήταν. (σελ. 49) 

Ανάμεσα στα ποιήματα, ο Νικολάου παρεμβάλλει το απόσπασμα του Μάρκου Αυρήλιου,

Τα πάντα είναι τα ίδια· συνηθισμένα όσον αφορά στην εμπειρία· εφήμερα όσον αφορά στον χρόνο· ρυπαρά· όσον αφορά στην ύλη. Τα πάντα στις ημέρες μας είναι όπως ήταν στην εποχή εκείνων που έχουμε θάψει εδώ και χρόνια,

και το Μη λιθοβολείτε τη μοιχαλίδα. Στέκομαι πίσω της!, του Georges Brassens. Ο Ιησούς συγχωρεί τη μοιχαλίδα και ο Νικολάου, λόγω και των καθημερινών εκ του επαγγέλματος εμπειριών, υπαινίσσεται το εφήμερο των πραγμάτων, ενώ αντιμετωπίζει με επιείκεια το ανθρώπινο ατόπημα, εφόσον θεωρητικά καθένας μπορεί να το διαπράξει. Η ποίηση εξάλλου, όσο κι αν τα πυρά των κομπορρημόνων την απειλούν όπως ο πεινασμένος λύκος τα τρία γουρουνάκια, δεν καταρρέει. Το σπιτάκι της είναι τούβλινο.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟ ΤΟΠΙΟ

«Θα φυσήξω, θα φυσήξω και στο σπίτι σου θα ρίξω!»

Μάταια λυσσομανούν άνεμοι οίησης.

Σε μονόφυλλα, με αλεξανδρινή μελάνη,

ακλόνητο στέκει ένα τούβλινο σπιτάκι ποίησης. (σελ. 26)

Ο Κωνσταντίνος Νικολάου υπό το βλέμμα της νομοτέλειας του θανάτου μιλά για την κενοδοξία και τις βεβαιότητες, την ποίηση και τον έρωτα. Προκειμένου να σχολιάσει το παρόν, μετατοπίζει συχνά τον φακό του στο παρελθόν. Διεξέρχεται ωστόσο και την καθημερινότητα, προκειμένου να θίξει όσα την καταδυναστεύουν. Υψηλής αισθητικής τα ποιήματα στη συλλογή «Ο ταλαντούχος Νέρωνας» ικανοποιούν το αίτημα ενός λόγου άμεσου αλλά και απαιτητικού, φωτεινού αλλά και αληθινού.

Λίλια Τσούβα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Καψωμένος, Ερατοσθένης, 2013. Η ποίηση και η ποιητική του Κ. Π. Καβάφη, Εταιρεία Κρητικών Σπουδών, Ίδρυμα Καψωμένου.

Ηλεκτρονική διεύθυνση

https://www.eks-ik.eu/%20dimosieyseis-ekdoseis/arthra-meletes/113-i-poiisi-kai-i-poiitiki-tou-k-v-kavafi ανάκληση, 13. 9. 2025.

Τρομάρας, Λ., 1998, Μαρτιάλης και Ιουλιοκλαυδιανοί Καίσαρες. University Studio Press.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[i] Καψωμένος, 2013.

[ii] Είναι η Ιουλιοκλαυδιανή δυναστεία, η πρώτη που κυβέρνησε το Ρωμαϊκό imperium. Περιλαμβάνει τους αυτοκράτορες Αύγουστο, Τιβέριο, Καλιγούλα, Κλαύδιο και Νέρωνα. Καθιέρωσε την κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο με υιοθεσία ή επιγαμία.

[iii] Η Ρωμαϊκή Δημοκρατία (Res Publica Romana) αρχίζει το 509 π.Χ., με την εκδίωξη του τελευταίου βασιλιά, Ετρούσκου Λεύκιου Ταρκύνιου. Τελειώνει με την επικράτηση του Οκταβιανού επί του Μάρκου Αντώνιου, στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ.

[iv] Δεσπότης, τύραννος.

[v] Τρομακτικός, φρικτός, στυγερός.

[vi] Μάρκος Βαλέριος Μαρτιάλης (40-104 μ. Χ.), ποιητής, επιγραμματοποιός.

[vii] Γάιος Σουητώνιος Τράγκυλλος (περ. 69/75-130 μ.Χ.), ιστορικός.

[viii] Ο ιστορικός Τάκιτος ωστόσο έκρινε τα έργα του αλλοπρόσαλλα και ανέμπνευστα.

[ix] Manumissio (Tρομάρας, 1998, 89).

[x] Γιουβάλ Νώε Χαράρι.

[xi] «Κατά υπερρεαλιστών», σελ. 33.