Καθαρή η ποιητική έκφραση του Δημήτρη Μπαλτά στη συλλογή Τα λεπτά της σιωπής (εκδόσεις Κάκτος, 2024), με συνειδητή επιλογή. Να γράψει ποίηση απλή, μιλώντας για σύνθετα θέματα. Φυσικά, χρησιμοποιούνται εκφραστικά μέσα, αλλά χωρίς να σκουραίνουν την έκφραση.
Η μοναξιά αλλά και η μοναχικότητα είναι ένας άξονας στην ποίηση του Μπαλτά. Η μοναξιά που νιώθει το ποιητικό υποκείμενο από όσα το απομακρύνουν από ανθρώπους και καταστάσεις γύρω του. Η μοναχικότητα ίσως είναι επιλογή, αλλά, οπωσδήποτε, είναι κατακλείδα της μοναξιάς που προκαλεί ο συγχρωτισμός.
Ήταν όλοι τους φωτεινοί και ευχάριστοι. Με χαμόγελα
αντάλλασαν ευχές. Είχε περάσει απ’ όλους
τουλάχιστον ένας χρόνος. Άλλο μοναξιά κι άλλο μοναχικότητα.
Η μοναχικότητα σαν μια μικροκαμωμένη και ταπεινή
ταξιθέτρια οδηγούσε το κοινό στις θέσεις του. Ήδη είχαν ηχήσει
δύο κουδούνια. Η παράσταση θα άρχιζε σε πέντε λεπτά.
(«Ρεβεγιόν», σ. 37)
Το «Ρεβεγιόν» είναι ένα ποίημα ενδιαφέρον και τεχνοτροπικά. Οι παρομοιώσεις και οι μεταφορές, οι διασκελισμοί ανάμεσα σε στίχους αλλά και ανάμεσα στα δίστιχα του ποιήματος, και η αιώρηση ανάμεσα στο εδώ και στο επέκεινα, συνδέουν το παρόν του ποιητικού υποκειμένου με το παρελθόν. Η προσωποποίηση της έννοιας «νοσταλγία» αποκαλύπτει συναισθήματα αλλά και αίτια εσωστρέφειας.
Αν η απογοήτευση είναι μία από τις παραμέτρους που πλήττουν το ποιητικό υποκείμενο, η προδοσία είναι μια πραγματικότητα που βιώνει παράλληλα, σε διαφόρων ειδών σχέσεις: στην εργασιακή, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στις πολιτικές συμπεριφορές, στον έρωτα.
Κι έτσι κακοφορμισμένοι προχωρούνε με γάζες
λουλουδιών στα πλευρά τους, με τσιρότα
υποσχέσεων στο μέτωπό τους, με τα αιμάτινα
δάκρυα της καρδιάς τους ν’ αναβλύζουν
ασταμάτητα.
(«Η διέλευση», σ. 11)
Το ποιητικό υποκείμενο στην ποίηση του Δημήτρη Μπαλτά δεν είναι παθητικά μοναχικό και απογοητευμένο. Έχει έντονη την κοινωνική και την οικολογική έγνοια. Με τις αισθήσεις σε εγρήγορση παρατηρεί και καταγράφει. Είναι η ποίηση που στην περίπτωση αυτή αναλαμβάνει τον ρόλο της διαμαρτυρίας και του ανοίγματος άλλων προοπτικών.
Πώς στέρεψε η θάλασσα
με το απρόσμενο τίναγμα των βλεφάρων σου;
Πάγωσε το λιγοστό νερό που απόμεινε
εκεί απεγνωσμένο να σε κοιτάζει μ’ απορία.
Τα ψάρια ξεψύχησαν ξεχασμένα,
τα βότσαλα πελιδνά, δρόμος κακοτράχαλος.
(«Τοπίο βουβό», σ. 12)
Έτσι ξαφνικά παρεισφρέει ο έρωτας. Στα ποιήματα του Μπαλτά έχει τον χαρακτήρα της απομάκρυνσης, της διάψευσης αλλά και της αυθόρμητης σκέψης.
Τα ποιήματα ποιητικής είναι από τα πολύ ενδιαφέροντα της συλλογής. Η ποίηση σε ένα αδιάκοπο παιχνίδι με αυτόν που γράφει, να μην του χαρίζεται, να τον παιδεύει, κι εκείνος να αναμετράται μαζί της. Μια σχέση σχεδόν ερωτική.
Οι ποιητές πρέπει να είναι προσεκτικοί με τη λέξη.
Δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται την καλοσύνη και την εχεμύθεια
της σπιτονοικοκυράς τους, γιατί μπορεί να τους πετάξει έξω.
Εξάλλου, το συμβόλαιο ποίημα αυτοακυρώνεται ευκόλως.
(«Στο νοίκι», σ. 47)
Κι ένας διακριτικός σαρκασμός, όχι μόνο στα ποιήματα ποιητικής, αλλά και στα ερωτικά και σε πολλά άλλα από τα ποιήματα της συλλογής.
Αρκεί οι λέξεις να είναι εκεί, πρόθυμες να το βοηθήσουν. Να μπορέσει το ποιητικό υποκείμενο να εκφράσει τα αδιέξοδά του αλλά και να τα μοιραστεί με άλλους που θα τους αγγίξουν. Η γλώσσα των ποιημάτων συχνότατα απλή αλλά κάποιες φορές πιο λόγια, υπηρετούν τον σκοπό της γραφής.
Εδώ θέλω να αναφερθώ στο θέμα που θεωρώ κεντρικό στη συλλογή αυτή. Το θέμα της σιωπής. Συχνά γίνεται συζήτηση για το θέμα της σιωπής. Της σιωπής που μπορεί να είναι γόνιμη και να λέει περισσότερα από την άσκοπη φλυαρία. Αυτή τη σιωπή προβάλλει το ποιητικό υποκείμενο. Ο τίτλος άλλωστε της συλλογή είναι Τα λεπτά της σιωπής. Σημαντικά και καθοριστικά. Το ομότιτλο ποίημα, που το θεωρώ από τα σημαντικότερα της συλλογής, δίνει την εικόνα αυτή με μεταφορικό τρόπο.
Οι σιωπές που μπορεί να γίνονται διαμαρτυρία. Φωνή μέσω της σιωπής. Και επιπλέον, η εκκωφαντική σιωπή, ένα βήμα παραπέρα. Που σχίζει την απάθεια και την αδιαφορία.
Τα λεπτά της σιωπής γίναν ώρες ολόκληρες/ και μας σαμποτάρουν. (σ. 46)
Η σιωπή, ακόμη και όταν δεν ονομάζεται, διατρέχει τη συλλογή του Μπαλτά, με τις απογοητεύσεις, τη μοναξιά, αλλά και την αδιαφορία.
Το θέμα της σιωπής με συνδέει με την Ηλιάδα. Μια ποιητική ιστορία, του Γιώργου Φράγκογλου (εκδ. Σαιξπηρικόν, 2024). Εκεί ο κεντρικός ήρωας, ο Ηλίας, υιοθετεί ένα σχέδιο αντίστασης που βασίζεται στα αποσιωπητικά. Τρεις τελείες στο τέλος κάθε φράσης. Υπαινιγμός, αποσιώπηση, σιωπή. Πιστεύει στη δύναμη της σιωπής, που υπονομεύει τις βεβαιότητες, τις επίσημες εκδοχές, την άνωθεν αλήθεια.
Θα παραθέσω ολόκληρο το ποίημα της συλλογής του Δημήτρη Μπαλτά, για τα λεπτά της σιωπής, στο τέλος του κειμένου.
Μια ματιά και στα πεζά ποιήματα της συλλογής. Δεν είναι πολλά, αλλά η γραφή τους είναι ιδιαίτερη. Ευδιάκριτος ο ποιητικός χαρακτήρας τους. Ξεχωρίζω τη «Μνήμη», με τη μεταφορική γραφή και την ανατροπή στο τέλος.
Εμφανής η πολιτική ματιά του ποιητή. Σε αρκετά μάλιστα από τα ποιήματα με την κοινωνική έκφραση, η ποίηση ξεντύνεται από οποιοδήποτε ένδυμα και μιλά άμεσα στον αναγνώστη. Χωρίς περιστροφές. Ορισμένες φορές οι αναφορές αυτές απορρέουν από την ελπίδα για μια κοινωνία μάλλον εξιδανικευμένη από το ποιητικό υποκείμενο – και από τον ποιητή.
Η φωνή του Δημήτρη Μπαλτά έχει έντονη κοινωνική χροιά. Με την καθαρότητα των εκφραστικών μέσων και με την αμεσότητα κάποτε των αναφορών, στοχεύει σε μια επικοινωνία με τον αναγνώστη-παραλήπτη των μηνυμάτων και, ίσως, σε αλλαγή συμπεριφοράς. Η φωνή της ποίησης αλλά και η εκκωφαντική σιωπή, που με διάφορους τρόπους υποδηλώνεται, γίνονται το όχημα.
Τα λεπτά της σιωπής
Στα λεπτά της σιωπής κρύβονται τα πιο σημαντικά.
Όσα το στόμα δεν λέει. Όσα το χέρι δεν σκαλίζει.
Τα λεπτά της σιωπής μάς στοιχίζουν πιο πολύ
απ’ τις φωναχτές υποσχέσεις, απ’ τα μεγάλα λόγια.
Τα λεπτά της σιωπής γίναν η φλόγα που μας καίει,
η αρμύρα στα μάτια, οι γόπες στο τασάκι.
Τα λεπτά της σιωπής γίναν ώρες ολόκληρες
και μας σαμποτάρουν.
