Στη δέκατη ποιητική συλλογή Tempo perso της Κούλας Αδαλόγλου το στημόνι βρίσκεται στο ποίημα «Tempo perso», με δύο ενότητες, Ι και ΙΙ , που δίνει και τον τίτλο σε ολόκληρη τη συλλογή. Γι’ αυτό τον λόγο θα εστιάσω την ανάγνωσή μου μόνον σ’ αυτό. Στόχος μου είναι να παρουσιάσω πώς λειτουργούν οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων στις δύο ενότητες του ομότιτλου με τη συλλογή ποιήματος. Η Αδαλόγλου, ως άλλος Νώε, έφτιαξε μια κιβωτό και μας ταξιδεύει στον δικό της και τον δικό μας χρόνο. Υλοποίησε το πρόταγμα του Ελύτη στη Μαρία Νεφέλη: «πιάσε την αστραπή στο δρόμο σου / άνθρωπε δώσε της διάρκεια, μπορείς», «Η ισόβια στιγμή» και στη Μαρίνα των βράχων: «Άκουσε, ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση/ κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος/ κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας».
Ο τίτλος Tempo Perso είναι σημαδιακός και μας κάνει να σταθούμε στο ποιητικώς οράν τον χρόνο και τη θέση του στην ανθρώπινη σκέψη και κυρίως στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία. Ο Ηράκλειτος αναφερόμενος στον χρόνο λέει: «Χρόνος παῖς ἐστί παίζων πεττεύων. Παιδός η βασιλεία» που πάει να πει: Ο χρόνος είναι ένα παιδί που παίζει πεσσούς. Το βασίλειο ανήκει σ’ αυτό το παιδί, αλλά και το γνωστό «Ποταμῷ οὐκ ἒστιν ἐμβῆναι δίς τῷ αὐτῷ», δηλαδή ο χρόνος κυλάει σαν το ποτάμι και δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο νερό. Για τον Ηράκλειτο ο χρόνος είναι μια διαρκής ροή, μια δυναμική διαδικασία και μια θεμελιώδης δύναμη στην αλλαγή του κόσμου.
Πλησίστια προς τη θέση του Ηράκλειτου είναι και η θέση του Αριστοτέλη που κι αυτός θεωρεί τον χρόνο μέτρο της κίνησης και της αλλαγής και που δεν είναι ανεξάρτητος από τον χώρο. Θα ήθελα να αναφέρω, επίσης, δύο λόγια για την άποψη του Πλάτωνα για τον χρόνο. Υποστηρίζει, λοιπόν, ο Πλάτωνας ότι ο χρόνος είναι ένα είδος εικόνας, μια απεικόνιση της αιωνιότητας. Τις σκέψεις αυτές έκανα καθώς διάβαζα το ποίημα της Κούλας Αδαλόγλου με τον τίτλο Tempo Perso και τη σημείωσή της στη σελίδα 56, ότι ο τίτλος εκτός από το «χαμένος χρόνος» σχετίζεται και με τον τόπο, το ομώνυμο εστιατόριο, στο Εδιμβούργο, στην περιοχή Bruntsfield Place. Στην πρώτη ενότητα του ποιήματος (Ι), στον χώρο Bruntsfield Place – ο απαραίτητος χώρος για τον Αριστοτέλη – πραγματώνεται η κίνηση και η αλλαγή του χρόνου. Στη συνομιλία δύο προσώπων στο τώρα (παρόν) ο πρώτος διαπιστώνει «Κηλίδα από παγωτό. Φράουλα;» και η απάντηση του άλλου συνδέει το τώρα με το τότε (παρελθόν): «Παρφέ έτρωγα τότε…» . Και έρχεται η τρίτη χρονική διάσταση: «-Ξεθυμασμένος ο λεκές, θα μπει η φωτογραφία στη συνέντευξη». Να λοιπόν και η απεικόνιση της αιωνιότητας του Πλάτωνα. Και η διαρκής ηρακλείτεια ροή και η δυναμική διαδικασία; Στην ερώτηση «Αγαπάς πάντα τα νησιά;» (χρόνος και τόπος μαζί) σε διαδικασία δυναμικής αλλαγής: «- Ναι, αλλά όχι όπως παλιά./ Τα νησιά ξεμάκρυναν/ ή εγώ απομακρύνθηκα από αυτά, δεν έχει σημασία, όταν με εγκατέλειψε το σφρίγος και η έξαψη». Ο αόριστος στα ρήματα (ξεμάκρυναν, απομακρύνθηκα, εγκατέλειψε) συνδέεται ομαλά με το «Τώρα προτιμώ κολπίσκους/ με ρυτιδιασμένη άμμο, σαν το δέρμα μου».
Ενεργό, λοιπόν, το παρόν για τη δημιουργία της νέας πραγματικότητας που δηλώνεται με την αντίθεση: «Ωστόσο, φορώ ακόμη όμορφα μαγιό και παρεό/ η άμμος πέφτει ζεστή βροχή μέσα από τα δάχτυλα/ τα αρμυρίκια ανασαίνουν βαθιά/ οι κατσουλιέρηδες μου κάνουν παρέα/ και μέσ’ στην ψάθινη τσάντα/ αναπαύονται ηλιοκαμένα ποιήματα».
Στο τέλος γίνεται αισθητή η παρουσία της ποίησης με τη διαχρονικότητά της. Και πέρα από τη δική μου ανάγνωση και τους πολλούς συμβολισμούς που μπορεί να δώσει ο κάθε αναγνώστης στις εικόνες των στίχων, θα ήθελα, πριν προχωρήσω, να επισημάνω ένα ενδεικτικό αισθητικό χαρακτηριστικό της πραγματικής ποίησης της Αδαλόγλου. Γράφει ο Ελύτης πως στοιχείο χαρακτηριστικό της ποίησης είναι η γειτνίαση λέξεων, έτσι όπως δεν συντρόφεψαν ποτέ άλλοτε. Κι εδώ έχουμε τον μοναδικό χαρακτηρισμό των ποιημάτων ως «ηλιοκαμένα». Και δηλωτική και συνυποδηλωτική η λειτουργία του επιθέτου.
Θα ήθελα να προσεγγίσω/αναγνώσω με τον ίδιο τρόπο και τη δεύτερη ενότητα (ΙΙ) του ποιήματος με τον τίτλο «Tempo perso». Εισαγωγικά θα ήθελα να σημειώσω πως ο χρόνος διαστέλλεται και συστέλλεται αναλόγως των συνθηκών, των σκέψεων και των συναισθημάτων του ποιητικού υποκειμένου. Αυτό δεν είναι κάτι σπάνιο ή εξαιρετικό. Η διαφορά βρίσκεται στην περιγραφή του. Η παρουσίαση του τόπου γίνεται από το google, το οποίο «ενημερώνει», κάνοντας δήθεν ένα παιχνίδι που μετράει – παρακολουθεί συστηματικά και σκόπιμα και καταγράφει για την εξυπηρέτηση ύποπτων σκοπών θα έλεγα εγώ – τη δραστηριότητα του ποιητικού υποκειμένου. Η παγκυριαρχία του, όμως, δεν είναι δεδομένη. Το ποιητικό υποκείμενο αλλάζει τις συνθήκες: «πού να με βρει στα σκοτεινά απρόσιτα δωμάτια που/ σεργιανούσα./ χαμογέλασα παρατηρώντας το». Το χαμόγελο είναι η καρφίτσα που σπάει το μπαλόνι της δήθεν ψηφιακής παγκυριαρχίας. Υπάρχει ο ειδικός χώρος των συνθηκών που ο χρόνος διαστέλλεται και συστέλλεται, όπως είπαμε παραπάνω κατά τη δύναμη και τη βούληση του υποκειμένου. Είναι ο προσωπικός χώρος, εσωτερικός ή άλλος στον οποίο «Μόνη εκεί, ούτε ραντάρ δεν σε πιάνει».
Αυτά για τον τόπο. Για τον χρόνο και τη δράση τώρα. «Στα σκοτεινά απρόσιτα δωμάτια» το ποιητικό υποκείμενο δεν μένει άπραγο, «σεργιανούσα» λέει, με ό,τι μπορεί να περιλαμβάνει αυτό το σεργιάνι. Στη σκέψη, αν αυτός είναι tempo perso (= χαμένος χρόνος) αποφαίνεται με το δυνητικό «Μπορεί και κερδισμένος χρόνος», αιτιολογώντας τη θέση του, γιατί στην οδύνη της εσωτερίκευσης και της απομόνωσης «μεταγγίζεται το φως/ και ο ορός σ’ αγγίζει τρυφερά./ Όταν υπομονετικά σαν μακρινή φωλιά σε περιμένει/ σφοδρή η ανηφόρα του τόπου και της μνήμης,/ φτάνεις αγκομαχώντας». Να, λοιπόν, πώς πραγματώνονται οι φιλοσοφικές απόψεις της δημιουργικής συνύπαρξης του τόπου και του χρόνου στο έργο της ποιήτριας. Το αποτέλεσμα όλου αυτού του αγώνα είναι «διάπλατα οι πόρτες ανοιχτές/ πρόσωπα από ήλιο και από βροχή κι ομίχλη/κλείνεις την ομπρέλα σου/ και τρυπώνεις στον χρόνο». Είναι η κάθαρση του αγώνα αυτού.
Τόσο πλούσιο θεματολόγιο σε ένα ποίημα! Η καταφυγή στον εσωτερικό κόσμο, καταφύγιο μοναδικό της ιδιωτικότητας στον σημερινό επικίνδυνο διαδικτυακό κόσμο, δεν είναι χαμένος χρόνος αλλά ο ουσιαστικός και θεραπευτής χρόνος, γιατί επιτρέπει την επαφή με τη σοφία και την αγιότητα της μνήμης, τον επανέλεγχο της στατικότητας των θεμελίων για να οικοδομηθούν στέρεα οι παραστάδες της θύρας για το αύριο, όπου θα καταυγάζει το φως του ήλιου, αλλά και για να καθησυχάζεις κλείνοντας τη θύρα, στο κάθε «ενοχλητικό» φως!
Και αν συνδυάσουμε τους τελευταίους στίχους των δύο ποιητικών ενοτήτων, καταλήγουμε εύλογα στο συμπέρασμα ότι μέσω της ποίησης «τρυπώνεις στον χρόνο», σ’ όλες του τις διαστάσεις, παρελθόν, παρόν και μέλλον, που τις εντοπίζουμε σε όλα τα ποιήματα της πραγματικά εξαιρετικής ποιητικής συλλογής της Κούλας Αδαλόγλου.
