Τον Cummings τον ξέρουμε κυρίως από τα εμπνευσμένα ποιήματά του για την αγάπη και τον έρωτα, αλλά και σαν μία από τις σημαντικότερες μορφές του μοντερνισμού του 20ού αιώνα. Όμως έχει γράψει και παραμύθια. Τα έγραψε για την κόρη του Νάνσυ, όταν ήταν πολύ μικρή. Δεν πρέπει να μας ξενίζει το γεγονός: πολλοί σπουδαίοι συγγραφείς έγραψαν ιστορές για παιδιά (ο Αντουάν ντε Σεν Εξυπερύ, ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο Τσαρλς Ντίκενς, ο Λούις Κάρολ για να αναφέρω μερικούς – στην Ελλάδα η γνωστότερη συγγραφέας ιστοριών για παιδιά είναι η Πηνελόπη Δέλτα, αν και διάφοροι Έλληνες λογοτέχνες έχουν ενσωματώσει το παραμυθιακό στοιχείο σε έργα τους: ο Βιζυηνός, ο Ροΐδης, ο Βενέζης είναι ίσως από τα γνωστότερα παραδείγματα).
Τα παραμύθια του Cummings περιέχουν «τεχνικές από τα λαϊκά παραμύθια, τον παμψυχισμό και τη συγκεκριμενοποίηση του αφηρημένου, τις αντιθέσεις και τις επαναλήψεις», όπως γράφει στον πρόλογό της η Ξένη Σκαρτσή, η οποία έχει κάνει επίσης τη μετάφραση των παραμυθιών αλλά έχει συντάξει και το εξαιρετικά εμβριθές επιλογικό δοκίμιο που κλείνει την έκδοση («Τα παραμύθια του E. E. Cummings και το λαϊκό παραμύθι»). Περιέχουν επίσης ανιμιστικά στοιχεία, μεγάλη δόση χιούμορ, και αξιοσημείωτες αντιστροφές, καθώς και χτυπητές αντιθέσεις. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι, ανεξαρτήτως των συστατικών τους στοιχείων, εντυπωσιάζουν με την πρωτοτυπία τους ακόμη και σήμερα μικρούς και μεγάλους αναγνώστες.
Από τα τέσσερα λοιπόν παραμύθια του Cummings που επιλέχθηκαν γι’ αυτή την έκδοση (εκδ. Ταξιδευτής, 2023), θα σημειώσω εδώ λίγα πράγματα για τα δύο πρώτα:
(1) το παραμύθι για τον γέρο άντρα που έλεγε συνέχεια «γιατί»: το παραμύθι αυτό τοποθετείται σε μια παραδεισιακή εποχή, ψηλά στον ουρανό και τα αστέρια. Εκεί ζουν όλοι ευτυχισμένοι, παίζοντας και γελώντας σε έναν κόσμο δίχως έγνοιες, ενώ υπάρχει και ένας νεράιδος στον οποίο απευθύνονται όταν έχουν κάποιο πρόβλημα. Στο επίμετρό της, η Ξένη Σκαρτσή σχολιάζει πως «η ιστορία αποτελεί στην πραγματικότητα μια χαριτωμένη διασκευή του πλατωνικού μύθου του Φαίδρου για την ουράνια προέλευση της ψυχής» και έχει ασφαλώς δίκιο, αφού πράγματι οι συνθήκες ύπαρξης που περιγράφονται σε αυτό παραπέμπουν στις νοούμενες συνθήκες παραδεισιακής προΰπαρξης της ψυχής πριν από τη γέννησή της.
Ο νεράιδος λοιπόν μία μέρα αναγκάζεται να δεχτεί μεμιάς όλους τους υπόλοιπους κατοίκους του ουρανού που έρχονται να του παραπονεθούν για έναν γέρο άντρα ο οποίος ρωτάει συνέχεια «γιατί». Αφού ψάχνει στο μαγικό του βιβλίο και δεν βρίσκει τίποτα σχετικό, ο νεράιδος ξεκινά την κάθοδό του προς τη Γη όπου βρίσκει τον άντρα να στέκει μόνος, στην κορυφή ενός ψηλού καμπαναριού, στην άκρη της σελήνης, ατενίζοντας τον ουρανό. Ο άντρας προφανώς γνωρίζει μόνο μία λέξη, το «γιατί». Μετά από έναν σύντομο διάλογο με σταθερή την απάντηση «γιατί» από μέρους του άντρα, ο νεράιδος εκνευρίζεται τόσο που κυριολεκτικά πετάει τον ενοχλητικό παρείσακτο στο κενό («σαν παιδί που βαρέθηκε την κούκλα του», όπως σημειώνει η Σκαρτσή) και αυτός, πέφτοντας, μετατρέπεται σταδιακά σε βρέφος που τελικά γεννιέται στη Γη.
(2) το παραμύθι για τον ελέφαντα και τον πεταλούδο – μια ιστορία με ήρωες ζώα. «Ο ανθρωπισμός και η προσωποποιία, η απόδοση δηλαδή ανθρώπινης νόησης και συμπεριφοράς στα ζώα, αντανακλά την υπαρξιακή εξομοίωση του ανθρώπου με το ζώο και τη βίωση ενός alter ego», όπως σημειώνει η Ξένη Σκαρτσή. Αυτή όμως είναι μια ιστορία φιλίας που βασίζεται στις αντιθέσεις: Ο τεράστιος μοναχικός ελέφαντας ζει σε ένα μικροσκοπικό σπιτάκι όπου κάνει την αγαπημένη του δουλειά, δηλαδή τίποτα απολύτως! Είναι όμως ολομόναχος ώσπου μία μέρα εμφανίζεται ένας μικρούλικος πεταλούδος και γίνονται οι καλύτεροι φίλοι μέσα στη γενικότερη χαρά που παράγει η συνάντησή τους.
Δεν θα αναφερθώ στα άλλα δύο, για να μην κάνω ολωσδιόλου spoiler.
Θα ήθελα να κλείσω το σύντομο σημείωμά μου με τα λόγια της Ξένης Σκαρτσή: «Ο Cummings, σαν ένας σύγχρονος παραμυθάς, χρησιμοποιεί αυτές τις μικρές ιστορίες για να μυήσει τα παιδιά στις βασικές αλήθειες της ζωής με μια σειρά γοητευτικές εικόνες και σύμβολα προσιτά στον παιδικό ψυχισμό, που πυροδοτούν τη φαντασία με τη φρεσκάδα και την πρωτοτυπία τους. Η ομορφιά τους έχει το βάθος της ίδιας της ζωής».
Συστήνω ανεπιφύλακτα το τρυφερό αυτό βιβλίο, που κοσμείται από τις αφαιρετικές εικόνες του John Eaton και φέρει το αποτύπωμα της φροντίδας της Ξένης.
