Συνέντευξη του Γιάννη Νικολούδη
Μαρία Ψωμά-Πετρίδου

Ο Γιάννης Νικολούδης είναι ένας από τους συγγραφείς της νεότερης γενιάς που ήδη διακρίνεται για την γραφή του και για τα θέματα που προβάλει μέσα από αυτήν. Η συζήτηση μαζί του αποκαλύπτει τον συγγραφέα πίσω από τις ιστορίες του που συγκινούν, τα κίνητρα που τον οδηγούν στην συγγραφή, την σημαντική θέση που πιστεύει πως έχει η λογοτεχνία στη ζωή μας και άλλα πολλά και ενδιαφέροντα.

Μαρία Ψωμά-Πετρίδου

 

Το μυθιστόρημά σου Άδειος Τόπος (εκδόσεις Πατάκη 2023), που είναι και το τρίτο που εκδίδεις αν δεν κάνω λάθος, πήρε το Βραβείο Μυθιστορήματος 2023 από την Ε.Λ.Θ. (Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης). Πόσο σημαντική είναι για έναν νέο συγγραφέα μια τέτοια διάκριση και κατά πόσο πιστεύεις ότι μπορεί να βοηθήσει;

Ναι, ο Άδειος Τόπος είναι το τρίτο μου βιβλίο και είχε την τύχη να βραβευτεί από την Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Δεδομένου ότι τα βιβλία που εκδίδονται κάθε χρόνο είναι πάρα πολλά, μια κάποια ιεράρχηση  είναι όχι απλά απαραίτητη αλλά και ζωτική όχι μόνο για τους –  νέους –  συγγραφείς αλλά και για τους αναγνώστες. Αυτή η ιεράρχηση θα έπρεπε βέβαια να γίνεται κυρίως μέσω της κριτικής. Από την άλλη, αυτή η δυνητική λειτουργία των βραβείων – ο διαχωρισμός της ήρας από το στάρι, όπου αυτό είναι εφικτό και αν είναι εφικτό – αναχαιτίζεται από άλλη μια υπερπληθώρα: των ίδιων των βραβείων που ακολουθώντας την προσφορά των βιβλίων αυξάνονται και αυτά. Φυσικά και τα βραβεία ιεραρχούνται – παραδείγματος χάριν κατά πόσον οι βραβεύσεις κινούνται έξω από το ασφυκτικό πλαίσιο της συντεχνίας ή της κλίκας; Κατά πόσο γνώμονάς τους είναι η οικειότητα και η ασφάλεια και όχι το θαρραλέο  άνοιγμα σε νέες ποιότητες; Για να μην γκρινιάζω όμως, το βραβείο με έκανε χαρούμενο και μου έδωσε κουράγιο. Γιατί η ανάγκη να συνεχίζουμε μουδιάζει κάθε σκεπτικισμό και υπερανάλυση.

Το μυθιστόρημα διακρίθηκε τόσο για την γλώσσα του όσο και για την πρωτοτυπία του. Πόσο σε απασχολεί η χρήση της γλώσσας;

Από την στιγμή που κάποιον τον απασχολεί το ερώτημα πώς θα πει μια ιστορία, είναι αναπόφευκτο ότι θα βρεθεί μπλεγμένος στα δίχτυα της γλώσσας. Οι περισσότερες – αν όχι, όλες – οι ιστορίες έχουν μάλλον ειπωθεί αλλά οι τρόποι μέσω των οποίων μπορείς να μιλήσεις για την ανθρώπινη συνθήκη – άρα να πεις μια ιστορία – αποτελούν ένα πεδίο ελπίζω ακόμα ανοιχτό (ή έστω μισάνοιχτο) όπου ο συγγραφέας που έχει μια κάποια συναίσθηση  μπορεί να αναπνεύσει επιτέλους (λίγο) κάτω από το βάρος των σπουδαίων συγγραφέων του παρελθόντος. Επομένως ναι, τουλάχιστον για μένα το παιχνίδι με τη γλώσσα είναι ο μοναδικός τρόπος να προσεγγίσω την τέχνη της γραφής.

Ποια ήταν η αρχική έμπνευση σου για την συγγραφή του;

Ήθελα να μιλήσω για την περιπλάνηση σε έναν τόπο εχθρικό. Νομίζω ότι ήξερα τον ήρωα και απλά ήθελα να δω τους εφιάλτες του να ξεδιπλώνονται στον τόπο της περιπλάνησής του. Με λίγα λόγια, η αρχική έμπνευση ήταν μια κεντρική εικόνα ή ιδέα – σε κάθε περίπτωση, τίποτα το συγκεκριμένο. Η ίδια η πράξη της γραφής – που σε αντίθεση με την οίηση του αρχικού οράματος είναι ανελέητα πεσμένη στο έδαφος –  αποφάσισε για όλα τα υπόλοιπα (ελπίζω χωρίς να τσαλακώσει πολύ την αρχική ιδέα).

Το Άδειος Τόπος διαδραματίζεται στην Κρήτη και δείχνει ένα σκληρό πρόσωπό της για τους μη προνομιούχους. Είναι έτσι τα πράγματα;

Δεν νομίζω ότι η Κρήτη έχει πιο σκληρό ή ανάλγητο πρόσωπο από άλλες περιοχές του ίδιου γεωγραφικού χώρου της ευρωπαϊκής Μεσογείου – η παρουσία των μεταναστών, μεταναστών εντελώς διαφορετικού πολιτιστικού υποβάθρου που αδυνατούν να αφομοιωθούν (αν γι’ αυτό ευθύνεται μονάχα ο τόπος προορισμού ή ο τόπος από τον οποίο ξέφυγαν ή ένας συγκερασμός των δυο,  δεν το ξέρω και αδυνατώ να δώσω ξεκάθαρες απαντήσεις) σε συνδυασμό με την οικονομική κάμψη της Δύσης δημιουργούν εκρηκτικά ζητήματα που ο Άδειος Τόπος βέβαια θίγει. Αλλά τα θίγει μόνο  για να κάνει πιστευτή την ιστορία που έχει να πει.

Η φύση παίζει ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας σου. Πόσο σημαντική είναι για εσένα;

Πολύ σημαντική. Η φύση, πέρα από πεδίο έμπνευσης,  με βοηθάει να κοιτάξω για λίγο πίσω από το πέπλο της εποχής μου – αν αυτό είναι εφικτό. Σαν άνθρωποι δεν μπορούμε βέβαια να βγούμε έξω από τους τρόπους με τους  οποίους έχουμε μάθει να αντιλαμβανόμαστε τη ζωή – μέσω ιδεολογιών και σχημάτων σκέψης, με άλλα λόγια μέσω προκατασκευασμένων θεάσεων που σκοπό έχουν  σε τελική ανάλυση να μας βοηθήσουν να ζήσουμε – αλλά κάποιες στιγμές, έστω για λίγο, για ελάχιστα, μπορούμε να ρίξουμε κάποια βλέμματα χωρίς προκαταλήψεις  και να δούμε – ή μήπως να νιώσουμε; –  τα πράγματα λίγο πιο καθαρά. Αυτό είναι η φύση για μένα: μια καθαρή θέαση. Και αυτό που βλέπουμε είναι συγκλονιστικό και ας μη μιλάει.

 Γενικότερα, σαν συγγραφέα, ποια είναι τα θέματα που σε απασχολούν;

Η περιπλάνηση. Ο ξένος. Η βία και το γιατί της βίας. Η σύγκρουση του εσωτερικού μας κόσμου με το περιβάλλον. Η αμηχανία της ανθρώπινης ύπαρξης.

Πιστεύεις ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους νεότερους και στους παλιότερους συγγραφείς στην Ελλάδα;  

Ναι, φυσικά. Οι νεότερες γενιές – και πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς; – ανοίχτηκαν γλωσσικά και θεματικά πέρα από τα σύνορα, χωρίς απαραίτητα αυτό να σημαίνει ότι δεν γράφουν για την Ελλάδα. Κυρίως το βλέμμα έχει αλλάξει. Ίσως παλιότερα η λογοτεχνία μας να ήταν λίγο περιχαρακωμένη. Σε κάθε περίπτωση πάντως όχι περισσότερο από άλλες εθνικές λογοτεχνίες ίδιου μεγέθους. Όλα αυτά δεν τα λέω υποτιμητικά, γιατί δεν πιστεύω ότι η νεότερη λογοτεχνία σώνει και καλά είναι καλύτερη από όσα προηγήθηκαν. Ένα πράγμα είναι βέβαιο για μένα: δεν μπορείς να λες ότι γράφεις ελληνική λογοτεχνία χωρίς να έχεις μελετήσει ελληνική λογοτεχνία των προηγούμενων δεκαετιών.

Γιατί γράφεις;

Δεν ξέρω. Φοβάμαι ότι ό,τι κι αν πω θα είναι παραπλανητικό. Έχω αμυδρά την αίσθηση πάντως ότι η απάντηση σχετίζεται με κάποιες βασικές υπαρξιακές σταθερές τις οποίες αγνοώ.

Ποιοι είναι οι συγγραφείς που σε έχουν επηρεάσει;

Αμέσως σκέφτομαι την αμερικάνικη λογοτεχνία. Μέσω της αμερικάνικης λογοτεχνίας – και της ζωντάνιας της – γνώρισα την πιο εγκεφαλική ευρωπαϊκή λογοτεχνία που προϋπήρξε. Αυτή η ζωντάνια και η αμεσότητα είναι βασικές παράμετροι που σκέφτομαι σε κάθε κείμενο. Όπως ανέφερα και προηγουμένως η ελληνική λογοτεχνία είναι επίσης σημαντική για μένα, κυρίως η μεταπολεμική γενιά: Βαλτινός, Κοτζιάς, κάποια βιβλία του Νίκου Κάσδαγλη.  Από σημερινούς, ο Φάις, ο Δημητρίου κτλ.

Κατά τη γνώμη σου τι ρόλο παίζει η λογοτεχνία στη ζωή των ανθρώπων;

Πέρα από την απόλαυση που μας προσφέρει, εμπλουτίζει το βλέμμα μας και ταράζει  τον εσωτερικό μας κόσμο. Μας οδηγεί σε ρευστές ανεξερεύνητες περιοχές. Στις καλύτερες στιγμές αποτελεί έναν καθρέπτη μέσω του οποίου βλέπουμε τον εαυτό μας γυμνό από τα μασκαρέματα και τη βοή του κόσμου. Και τότε ακούμε την ανάσα και τον παλμό μας.  Μιλάω για την καλή λογοτεχνία πάντα. Γιατί υπάρχουν και τα  βιβλία που σκοπός τους είναι να χαϊδέψουν τις οικειότητες μας, να μας καθησυχάσουν κρατώντας μας στην στείρα επιφάνεια των πραγμάτων.

 

 

Περισσοτερα αρθρα