Σαν ιαπωνική ταινία υψηλής αισθητικής με υποβλητικά, υπνωτικά πλάνα – αυτή τη σπάνια και ακριβή αίσθηση μου άφησε η συλλογή του Σωκράτη Καμπουρόπουλου στην πρώτη, τη δεύτερη και την τρίτη ανάγνωσή της. Και λέω «ιαπωνική» επειδή επιπλέον ο υψηλός βαθμός αφαίρεσης που έχει καταφέρει ο Σωκράτης παραπέμπει στην ποίηση του χαϊκού: στη λιτότητα και το βάθος της.

Τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια ζωής είναι συμπυκνωμένα σε αυτή την κομψή συλλογή που κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Θράκα. Όχι αυτούσια, αλλά σαν απόηχος – το μετείκασμα του τίτλου. Μετείκασμα είναι η αίσθηση που μένει στο μάτι αφού το ερέθισμα έχει απομακρυνθεί: είναι το στιγμιαίο αποτύπωμα, το φευγαλέο νιώσιμο. Ό,τι ακριβώς είναι στην ουσία της η συλλογή του Σωκράτη:

στεγνώναμε γυμνοί σ’ ένα βράχοˑ μύριζα τη

μυρωδιά του κορμιού σου που στέγνωνε

τσιτωμένοˑ καμιά φορά ακουμπούσαμε τους

κροτάφους

Αυτό είναι οι εναρκτήριοι στίχοι της συλλογής που μας βάζουν απευθείας και χωρίς περιστροφές στο κλίμα της, έναν ύμνο στη μαγεία της στιγμής που μόλις πέρασε, στην ομορφιά που συγκλονίζει ενώ ταυτόχρονα γεννά σεβασμό, στο πολύτιμο της ύπαρξης όπως αυτή νιώθεται.

Ακολουθούν στίχοι στον ίδιο τόνο, που προσπαθούν να αιχμαλωτίσουν το μετείκασμα της στιγμής. Είναι παιχνιδίσματα με το φως και τις χρονικότητες της μέρας έτσι όπως εσωτερικεύονται – έτσι όπως μ ο ι ά ζ ο υ ν. Κι αυτό μας κάνει να στοχαστούμε: τι άλλο είναι η ζωή για τον καθένα μας πέρα από αυτό που μας μοιάζει να είναι; Η υπόθεση της αντικειμενικότητας έχει προ πολλού τρωθείˑ πλέον όλοι αναγνωρίζουμε την υποκειμενική αλήθεια σαν συνιστώσα του υφαντού που συνιστά την πραγματικότητα και τίποτε παραπάνω. Υπό αυτό το πρίσμα, η συλλογή του Σωκράτη γίνεται ένα τραγούδι για το μικρό, το προσωπικό, το ιδιωτικό, αποδίδοντάς του τη θέση που του ταιριάζει μέσα σε έναν περίπλοκο, θορυβώδη κόσμο.

Επιπλέον, η συλλογή του Σωκράτη αποτελεί μια υπενθύμιση και συγχρόνως μια πρόσκληση για επιβράδυνση: να σταματήσουμε στην αίσθηση, να μην την προσπεράσουμε, να τη βιώσουμε αποδίδοντάς της τις τιμές που της αξίζουν αλλά και την εγγενή της αξία για όσα μας κάνει να νιώσουμε και να σκεφτούμε.

ΔΩΜΑΤΙΟ-ΕΡΩΣ

κάθε καθρέφτης στο δωμάτιο αντανακλούσε

ένα μέρος του σώματός τουˑ το κλειδί

έλειπεˑ το φως ερχόταν από κατεύθυνση αντίθετη από αυτή

του παραθύρουˑ οι καρέκλες ήταν ακίνητες

η απόστασή τους άλλαζε μες στον καθρέφτη

(πάνω στην ντουλάπα)ˑ τα πλακάκια ήταν γυμνά

όλα τα αντικείμενα ήταν διπλά, ασύμμετρα βαλμένα

το ένα δίπλα στο άλλο

Τα αντικείμενα φαντάζουν διπλά: μέσα και έξω από τον καθρέφτη στήνονται δύο παράλληλοι κόσμοι, είδωλα ο ένας του άλλου. Ο κανονικός και ο προσλαμβανόμενος, αν σκεφτούμε τον καθρέφτη σαν αλληγορία του εαυτού μας. Πώς θα μπορέσει να στοχαστεί κάποιος πάνω σε αυτό, αν δεν σταματήσει στην παράξενη αίσθηση που δημιουργεί το κοίταγμα στον καθρέφτη; Μια αίσθηση μάλιστα που μάλλον ακολουθεί μια ερωτική στιγμή πληρότητας η οποία δεν κατονομάζεται, αλλά υπονοείται. Είναι αυτές οι υπόνοιες όμως που φορτώνουν με σημασία τους στίχους και δίνουν το βάθος στην ποίηση του Σωκράτη.

Ο αναδιπλασιασμός που νιώθεται λειτουργεί σαν μηχανισμός και στο ποίημα «Κρυφή σχέση»: «…κοίταξε γύρω τουˑ αναδιπλασιασμός! / όλα τα μπαλκόνια ήταν ίδιαˑ κι η θέα / που αντιστοιχούσε στο καθένα ήταν ακριβώς η ίδια». Η διπλή αίσθηση των πραγμάτων όπως δημιουργείται από αντικριστά σημεία μοιάζει ωστόσο να δείχνει προς την ίδια κατεύθυνση. Το βίωμα επαναλαμβάνεται, η απόλαυση διπλασιάζεται, η ζωή πολλαπλασιάζεται με έναν βακχικό τρόπο.

Αλλού, η επίγνωση της στιγμής οδηγεί στην επίγνωση του θανάτου. Άλλωστε, έρωτας και θάνατος είναι δύο όψεις της ύπαρξης που συνυφαίνονται με μυστηριώδεις και καίριους τρόπους. Στους στίχους της σελίδας 25, ο Σωκράτης δίνει μια εικόνα της βρετανικής επαρχίας: σπίτια από άσπρη πέτρα, οι σκίουροι στα κλαδιά της οξιάς, «χόρτα που σαπίζουν στο ποτάμι / το ναι και το ύστερα του θανάτου». Ο κύκλος της ζωής, που περικλείει τον θάνατο, είναι αέναος και δεν εξαιρεί κανέναν – ούτε τα ταπεινά πλάσματα ούτε τα μεγάλα. Η αληθινή ποίηση δημιουργεί συνειρμούς τέτοιας τάξης και προβληματισμούς, ενώ σε βάζει να στοχάζεσαι για όσα αφορούν την ύπαρξή σου.

Την υποκειμενικότητα του χρόνου και τη δύναμη να στρεβλώσουμε τη ροή του διά της μνήμης υποδεικνύει ο Σωκράτης στους στίχουςτης σελίδας 27: «προχωρούμε στην αμέσως / προηγούμενη στιγμή κι ο χρόνος  / περιστρέφεται σαν σχισμή φωτός». Δεν θα σταθώ σε άλλους στίχους – νομίζω πως στάθηκα επαρκώς στο ύφος του πρώτου ενιαίου ποιήματος που απλώνεται σε πολλές σελίδες και έχει τον τίτλο «Σπείρα». Τα ποιήματα που ακολουθούν από κει και πέρα είναι πολύ πιο σύντομα.

Το δεύτερο ποίημα «Έντεκα στάσεις», περικλείει μικρά στιγμιότυπα από το κάψιμο των ξύλων στο τζάκι. Έντεκα σκέψεις για τη φωτιά και τα ξύλα, ισάριθμες διαπιστώσεις για την ανθρώπινη κατάσταση που πότε κινούνται χιουμοριστικά και πότε μένουν στο επίπεδο της περιγραφής, οπτικής ή ηχομιμητικής:

VI

Η φωτιά μιλάειˑ μια άγνωστη γλώσσα με έμφαση στο «τς», «κρκ», «τσικ», «κρουκ». Όταν ακούς τη συζήτηση των ξύλων της φωτιάς δεν καταλαβαίνεις τι λένε.

Ακόμη κι αυτές οι δύο γραμμές δημιουργούν απορίες και σκέψεις. Όταν ακούς τη συζήτηση των ξύλων του αέρα (όταν ο αέρας θροΐζει ανάμεσα στα κλαδιά των δέντρων), τότε καταλαβαίνεις τι λένε; Προφανώς, αν σκεφτούμε ήδη από την αρχαιότητα το παράδειγμα της «ευλάλου» ιερής βελανιδιάς στο μαντείο της Δωδώνης. Και τι γίνεται άραγε με τα ξύλα του νερού (π.χ. τις σχεδίες ή τις βάρκες); Δεν μπορώ παρά να αντιμετωπίσω αυτές τις σκέψεις, που με φτάνουν μέχρι την αρχαιότητα και με ταξιδεύουν στα βασικά στοιχεία της ζωής, με ένα χαμόγελο τέρψης.

Ακολουθούν οκτώ ακόμη ποιήματα, το τελευταίο γραμμένο για τον γιο του ποιητή. Υπάρχουν πολλές ακόμη όψεις στην ποίηση του Σωκράτη στις οποίες δεν αναφέρθηκα: η αφιέρωση της συλλογής στον Σταμάτη Πολενάκη και τον Μιχάλη Μακρόπουλο που κάτι σημαίνει από μόνη της, οι εμπνευσμένες προμετωπίδες των ποιημάτων του (ελληνικές και ξενόγλωσσες) που εξηγούν ή προβληματίζουν περαιτέρω, τα πλούσια διακειμενικά στοιχεία, η μουσικότητα των στίχων, οι ξένες λέξεις ανάμεσα στις ελληνικές που δείχνουν έναν πολίτη του κόσμου, η εμβρίθεια ενός ανθρώπου που παραπέμπει στο αναγεννησιακό πρότυπο του homo universalis και είναι αδύνατο να κρυφτεί. Κυρίως όμως το ήθος ενός ποιητή που δεν κυλάει τον αναγνώστη σε λάσπες χαμηλής αισθητικής και νοηματικής αξίας, αλλά τον κρατά ψηλά, στο μετείκασμα της ψυχής, εκεί που «μετεωριζό[μαστε] με κρότο στα όνειρά [μας]».

Δεν πειράζει που ο Σωκράτης έφτασε 62 ετών για να εκδώσει το πρώτο του βιβλίο. Το έκανε όταν ένιωσε ότι είναι έτοιμος, ότι έχει κάτι  πραγματικά αξιόλογο να κομίσει στην ποίηση – αποτελώντας με αυτό τον τρόπο ένα λαμπρό παράδειγμα για όλους όσους γράφουν (και είναι δυστυχώς πολλοί).

Ας σημειώσω ότι, την τρίτη φορά, πήρα να διαβάζω το βιβλίο βάζοντας την πολύ ταιριαστή μουσική «Α way of life» (από την ταινία Ο τελευταίος Σαμουράι) του Hans Zimmer: https://www.youtube.com/watch?v=Vp6_Rjxs9U8

Καλή ανάγνωση!