Τα κύρια χαρακτηριστικά των Αφγανών γυναικών είναι η ταλαιπωρία, η αποδοχή και η υπομονή, όπως δήλωνε το 2020 ο 81χρονος τότε Αφγανός ποιητής Ghulam Haidar Haidari Wujodi στη Lynzy Billing για το Al Jazeera. Άλλωστε, σύμφωνα με γνωστή παροιμία του Αφγανιστάν «μια γυναίκα γεννιέται με λύπη, παντρεύεται με λύπη και θα πεθάνει με λύπη». Ο Wujodi εκδήμησε στο μεταξύ, αφήνοντας πίσω του το μεγαλύτερο έργο του, τη Δημόσια (και μοναδική) Βιβλιοθήκη της Καμπούλ, την οποία ίδρυσε μαζί με άλλους τρεις λογοτέχνες το 1966. Σπουδαίο έργο αν σκεφτούμε ότι, στο Αφγανιστάν, 3,7 εκατομμύρια παιδιά δεν πηγαίνουν σχολείο και ότι το 60% από αυτά είναι κορίτσια, σύμφωνα με τη UNICEF. Στις πιο δυσπρόσιτες περιοχές και στις ζώνες συγκρούσεων, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 85%.

Ωστόσο οι γυναίκες κατάφερναν πάντα να διαδραματίσουν τον ρόλο τους στην αφγανική ποιητική ιστορία.

Η πιο διάσημη γυναίκα ποιήτρια του έθνους είναι η Rabia Balkhi του 10ου αιώνα. Έγραφε για την αγάπη, όμως φυλακίστηκε και σκοτώθηκε από τον αδερφό της επειδή αγάπησε έναν δούλο. Ο θρύλος λέει ότι έγραψε το τελευταίο της ποίημα στον τοίχο του λουτρού όπου έμενε φυλακισμένη, με το αίμα της:

«Είμαι παγιδευμένη στον ιστό της αγάπης,

τόσο απατηλής,

καμία από τις προσπάθειές μου δεν καρποφορεί.

[…]

Η αγάπη είναι ένας ωκεανός με τόσο απέραντο χώρο

που κανένας σοφός δεν μπορεί να τον κολυμπήσει πουθενά…»

Μια μορφή γυναικείας αφγανικής ποίησης είναι τα «λάντις», τα οποία δημιουργούν οι γυναίκες Παστούν (αυτές που μιλούν τη γλώσσα των παστού και αριθμούν πάνω από 20 εκατομμύρια, ζουν δε στα σύνορα του Αφγανιστάν με το Πακιστάν). Για τις γυναίκες αυτές, τα «λάντις» που ακούν από άλλες γυναίκες είναι ενδεχομένως η μόνη τους μόρφωση.

Τα λάντις είναι σύντομα ποιήματα ή εκρήξεις ποίησης και παίρνουν το όνομά τους από τα κοντά, δηλητηριώδη φίδια τα οποία ονομάζονται έτσι στη γλώσσα των παστού. Πρόκειται για μια ποίηση που επικρίνει τις παραδόσεις και τους ρόλους του φύλου, εκφράζοντας επίσης τη θλίψη, την οργή, τον πόνο, την επιθυμία και το χιούμορ που βιώνουν καθημερινά οι Παστούν γυναίκες του Αφγανιστάν. Συγχρόνως, ασκεί έντονη κριτική στις αδικίες της πατριαρχικής ηγεμονίας και στην εξουσία που ασκείται μέσω αυτής.

Τα λάντις μπορούν να απαγγελθούν ή να τραγουδηθούν – κάτι που συνήθως γίνεται συνοδεία τυμπάνου. Τα λάντις αποτελούνται από 9 λέξεις και 22 συλλαβές και τελειώνουν σε ήχους «μα» ή «να», ενώ δίνουν έμφαση σε θέματα όπως η αγάπη, η θλίψη, η πατρίδα, ο πόλεμος και ο χωρισμός. Κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα από πού προέρχεται αυτό το είδος της αφγανικής ποίησης, λέγεται όμως ότι μπορεί να ξεκίνησε ως μορφή επικοινωνίας ανάμεσα στα καραβάνια που έφταναν στο Αφγανιστάν την Εποχή του Χαλκού, το 1700 π.Χ., πολύ δηλαδή πριν από τη γέννηση του Ισλάμ. Πλησιέστεροι συγγενείς τους θεωρούνται τα «σλόκα» που όμως περιλαμβάνουν μόνο 16 συλλαβές. Δείγματα ποίησης λάντις αποτελούν τα ακόλουθα ποιήματα:

«Φωτεινό φεγγάρι, για όνομα του Θεού.

Μην τυφλώνεις δύο εραστές με τόσο γυμνό φως.»

*

«Το σώμα μου ανήκει σε μένα,

σε άλλους η κυριαρχία του.»

*

«Επειδή ο αγαπητικός μου είναι Αμερικανός στρατιώτης,

φουσκάλες ανθίζουν στην καρδιά μου.»

*

«Ονειρεύομαι ότι είμαι πρόεδρος.

Όταν ξυπνάω, είμαι η ζητιάνα του κόσμου.»

*

«Αδελφές μου, δέστε τα πέπλα σας σαν ζώνες,

πάρτε τα τουφέκια και πηγαίνετε στο πεδίο της μάχης.»

Παρ’ ότι πρόκειται για καθιερωμένη ποιητική πρακτική, τα λάντις παραμένουν απαγορευμένα στο Αφγανιστάν. Το 2010 η ποιήτρια λάντις Zarmina Shehadi ξυλοκοπήθηκε από την οικογένειά της γιατί διάβαζε λάντις στο τηλέφωνο. Αμέσως μετά αυτοπυρπολύθηκε για να αποδείξει το δικαίωμά της στην αυτοδιάθεση. Η Zarmina είναι μόνο  μία από τις ποιήτριες-μάρτυρες του Αφγανιστάν.

Χαρακτηριστικό επίσης είναι το παράδειγμα της Nadia Anjuman, της πρώτης γυναίκας που γράφτηκε στο πανεπιστήμιο μετά την πτώση των Ταλιμπάν το 2001. Η Nadia σκοτώθηκε στο πλαίσιο ενδοοικογενειακής βίας, το 2005, προτού καν γιορτάσει τα 25α της γενέθλια. Ο σύζυγός της τη χτύπησε μέχρι θανάτου, αν και το δικαστήριο που εκδίκασε τον θάνατό της αποφάσισε πως τελικά επρόκειτο για αυτοκτονία. Απόσπασμα από ποίημά της:

«Είμαι φυλακισμένη σε αυτήν εδώ τη γωνιά,

γεμάτη μελαγχολία και θλίψη,

με τα φτερά μου κλειστά χωρίς να μπορώ να πετάξω.

Είμαι μια Αφγανή γυναίκα και πρέπει να θρηνώ.»

Δεν είναι τυχαίο ότι η κατηγορία των Αφγανών ποιητριών στη Wikipedia σήμερα περιλαμβάνει μόλις δέκα ονόματα. Οι Αφγανοί φοβούνται τη δύναμη των λέξεων και φοβούνται τις γυναικείες φωνές. Γι’ αυτό από τα πρώτα πράγματα που κάνουν, μόλις παίρνουν την εξουσία, είναι να απαγορεύσουν στις γυναίκες την πρόσβαση στην εκπαίδευση.

Χριστίνα Λιναρδάκη

Πηγές:

Billing, Lynzy, «Ο φύλακας του ποιητικού παρελθόντος του Αφγανιστάν», περιοδικό Poetix, τεύχος 26, 2021.

https://en.wikipedia.org/wiki/Category:Afghan_women_poets

Mashrufa, Sumaya, “A heart full of hope: Poetry from Afghan women”, εφημερίδα Dhakar Tribune, 9.1.2022.

Σουλιώτης, Γιάννης, Φωνές Αφγανών Γυναικών: Τα Λάντις, εκδ. Αγγελάκη, 2022.