Η Φανή Αθανασιάδου είναι μια ποιήτρια που υπερασπίζεται με σταθερότητα και συνέπεια την ανθρωπιά, εκφράζει στο έργο της απερίφραστα την έγνοια για κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, σε όποιο σημείο του πλανήτη κι αν βρίσκεται, χωρίς κανενός είδους διακρίσεις. Η φωνή της παραμένει ήρεμη, χωρίς θυμό, χωρίς επίδειξη ευφυολογημάτων, χωρίς συνθήματα κι εξάρσεις αλλά σταθερή και πιστή στις αξίες της συνεχίζει από το 1987 μέχρι σήμερα να υπηρετεί την υπόθεση της ποίησης και παράλληλα να μάχεται μέσω της γραφής γενικότερα για τα δικαιώματα των γυναικών και των πολιτών με αναπηρία. Σκέψεις, εντυπώσεις, απόσταγμα της συνειδητής και της επίπονης περιπέτειας της ύπαρξης, μνήμες μιας άγρυπνης συνείδησης είναι τα ολιγόστιχα ποιήματα της Φανής, ευθύβολα βρίσκουν έδαφος και καρποφορούν στη συνείδηση του αναγνώστη. Το πέμπτο της βιβλίο ποίησης είναι οι Παραλλαγές σε ένα σώμα (εκδόσεις ΑΩ, 2024).
Το βιβλίο εστιάζει στα πάθη που υφίσταται η υλική μας υπόσταση, το ενδιαίτημα του προσωπείου μας με το οποίο προσλαμβάνουμε τον κόσμο γύρω μας, αυτό το περιφρονημένο τοπίο που όσο λειτουργεί απρόσκοπτα το αγνοούμε και με την ίδια αδιαφορία, αναλγησία και σκληρότητα αντιμετωπίζουμε και τις παραλλαγές του, τις ένσαρκες απεικονίσεις των ομοειδών μας, τα σώματα των άλλων. Πόσο ασυνείδητα και ενίοτε συνειδητά ασκούμε κάθε λογής βία και εξουσία στο συνάνθρωπο, ιδίως σ’ αυτόν που τον θεωρούμε αδύναμο, τον οδηγούμε στο ρόλο του αμνού, απαιτούμε συχνά με εμπάθεια τη βασανιστική θυσία του.
Παραχώρηση
Κι ύστερα αλλάξαμε δρόμο
όχι σπίτι
γιατί αγαπούσαμε τα ευάερα και ευήλια δωμάτια
κι ας μας κλείνουν την πόρτα κατάμουτρα
επειδή αντί για πόδια χρησιμοποιούσαμε
ξύλινες ή μεταλλικές ρόδες
Βλέπεις το’ χουν βάλει σκοπό να μας καταβάλλουν
κι έτσι σε κάθε πέρασμα
τοποθετούσαν εμπόδια
με τέτοιο τρόπο
ώστε να φαίνονται σαν δικές μας αδυναμίες
Με περισσή αξιοπρέπεια και υποδόρια ειρωνεία ο λόγος της Φανής Αθανασιάδου μας επισημαίνει την κοινωνική σκληρότητα και την υπαρξιακή ακηδία μας, δείχνοντάς μας παράλληλα ότι το περιορισμένο και περιοριστικό τοπίο του σώματος μέσω της γραφής διευρύνεται και γίνεται ένας χάρτης του κόσμου όλου. Οι λέξεις, κύτταρα του σώματος, το ορίζουν, το προσδιορίζουν αλλά και το απογειώνουν, του δίνουν δυνατότητες που επιδεικτικά επιμένουμε να αγνοούμε. Ένα υπόγειο ρεύμα πίστης στην ιερότητα του σώματος διατρέχει τα ποιήματα της συλλογής, μια ειρηνική διαμαρτυρία για το ότι το σώμα υφίσταται και σήμερα ολοφάνερα και προκλητικά την αμφισβήτηση, τη βία, σε παλαιές και νέες παραλλαγές, εμπνευσμένες από τις επιπρόσθετες δυσκολίες και τα νεόκοπα προβλήματα των σύγχρονων καιρών, το διαμελισμό και τον ευτελισμό του σε ένα εργαλείο χρηστικό, δεδομένο και συναρμολογημένο για συγκεκριμένες δράσεις, για παροχή υπηρεσιών, ένα αριθμητικό δεδομένο, ένα μετρήσιμο μέγεθος, ένα προϊόν με ημερομηνία λήξης που εύκολα αντικαθίσταται με ένα άλλο.
Σ’ αυτό το καθημαγμένο ανθρώπινο σώμα εστιάζει την προσοχή της η ποιήτρια, υπενθυμίζοντας μας τις αγνοημένες πτυχές του. Το σώμα μιλά ακόμη και με ένα αμυδρό λίκνισμα, αντιλαμβάνεται τις παραμικρές κινήσεις και μετατοπίσεις, ανταποκρίνεται στις όποιες αλλαγές συμβαίνουν γύρω του, καταγράφει την κάθε λογής απώλεια, την απουσία του οικείου σώματος του άλλου, αναζητά ένα αντίδοτο κάτι σαν παραμυθία της μοναξιάς του, μαθαίνει με ταπεινότητα ν’ αποδέχεται αυτά που δεν μπορεί να αλλάξει. Το σώμα γνωρίζει τον εαυτό του μόνο κοιτάζοντας το αποτύπωμά του στον καθρέφτη και πάντα απορεί για το πώς καθρεφτίζεται στο βλέμμα του άλλου. Το σώμα ονειρεύεται, δημιουργεί, επιστρατεύει τις λέξεις, στήνει απρόσμενες παραστάσεις οραματίζεται δυνατότητες ύπαρξης που αντιστρατεύονται τη ρουτίνα, η δύναμη της φαντασίας το κινεί, αντισταθμίζει τις αγκυλώσεις και τις τυχόν δυσλειτουργίες του. Το σώμα και στην ακινησία του κινείται με επίγνωση της φθοράς και της ευάλωτης φύσης του, βιώνει τη ματαιότητα της ανθρώπινης δράσης, βαραίνει, γυρεύει καταφύγια ηρεμίας, δυσκολεύεται ν’ αρχίσει από την αρχή, το σώμα μάρτυρας μάχεται με ασκήσεις επιβίωσης να κρατηθεί ενεργό, αναμένει εις μάτην μια διαρκώς αναβαλλόμενη σωτηρία.
Τα μεγάλα προβλήματα του καιρού μας η ανεργία, η μετανάστευση, η κλιματική αλλαγή, η μοναξιά, όλα αυτά τα παρατηρεί αλλά και τα υφίσταται το ανθρώπινο σώμα, ενώ κι ακολουθεί την πορεία του με ωριμότητα και σύνεση. Διαφαίνεται η αγωνία της ποιήτριας για το ότι ο άνθρωπος σήμερα έχει αρχίσει να δημιουργεί τη μετανθρώπινη εκδοχή του. Ο παλαιός άνθρωπος βασίζεται στην υλική σωματική του ύπαρξη, αυτή φιλοξενεί το νοητικό του και τώρα βλέπουμε να οδεύει προς ένα άγνωστο μέλλον. Ετοιμάζονται νέες παραλλαγές, που υπερβαίνουν τη γνώριμη σωματική και νοητική σκευή μας. Είναι πιο εύκολο, πιο προσοδοφόρο να παραγκωνιστεί, να εξαφανιστεί ο παλαιός άνθρωπος, παρά να επιστρέψουμε σε αιτήματα κατανόησης, αλληλεγγύης και κοινωνικής συνοχής. Ετοιμάζεται να συντεθεί με τη βοήθεια της τεχνολογίας ένα άλλο λογισμικό που με την κατάλληλη επεξεργασία θα δημιουργήσει μια νέα ανθρώπινη εκδοχή, μια νέα παραλλαγή ανθρώπου με άλλες αντιλήψεις, άλλες αξίες, ένας κόσμος όπου ο παλαιάς κοπής άνθρωπος θα περισσεύει. Ήδη δυσκολεύεται και δυσφορεί με την ανοίκεια και ραγδαία μεταβαλλόμενη καθημερινότητά του.
Οιδίποδας
Ο Οιδίποδας του χρόνου μοιρολογά
πάνω από δέκα αιώνες μοναξιάς μετράει
περιπλανιέται κρατώντας γερά στη μνήμη
τη λύση από το αίνιγμα
κι΄αν το βρήκε-σκέφτεται-τι μ΄αυτό
που τον ωφέλησε αναρωτιέται
αφού όλη η πλάνη γράφτηκε
πάνω στην δική του πλάτη
και τώρα στα γεράματα ψάχνει να βρει
μιαν άκρη μια κώχη
να ξαποστάσει το κορμί του
μα όπου κι΄αν πάει
οι άνθρωποι τον αναγνωρίζουν
τον φωνάζουν με τ΄όνομα του
και τον διώχνουν μακριά απ΄τον τόπο τους
ξένος και πρόσφυγας νοιώθει σε κάθε μέρος
ακόμη και στην ίδια του τη μάνα γη
που τόσο αγάπησε.
Η Φανή χρησιμοποιεί στην ποίησή της συχνά τη συμβολική γλώσσα, για να μιλήσει για τις προσωπικές δυσκολίες αλλά και για τις κοινωνικές αδικίες και ανατροπές. Οι τίτλοι, οδοδείχτες των ποιημάτων λειτουργούν δραστικά, μας ξεναγούν στο ποιητικό σύμπαν. Οι όποιες πραγματολογικές αφετηρίες των ποιημάτων της δεν κατονομάζονται, οι άμεσες εξομολογήσεις αποφεύγονται. Ένας εσωτερικός κόσμος κρατά τις αδυναμίες και τα ευάλωτα σημεία του ψυχισμού του, δημιουργεί υπαινικτικά και συμβολικά το σκηνικό, την ατμόσφαιρα που μπορεί να τα φιλοξενήσει και αναφέρεται σ’ αυτά με λόγο άμεσο, απλό και λυρικό. Το βιβλικό λεξιλόγιο με χαρακτηριστικά παραδείγματα: ο διαμερισμός των ιματίων, η μετουσίωση του σώματος και του αίματος σε άρτο και οίνο, βρέχει ἐπί δικαίους καί ἀδίκους, διαχωρίζω την ήρα από το στάρι, χους ήν και εις χουν απελεύσει, η γυναίκα του Λωτ, αλλά και τα μυθολογικά πρόσωπα και οι μυθολογικές σημάνσεις, όπως ο Οιδίποδας και ο Σίσυφος, ο Τάλως, ο Αχιλλέας είναι μια συνδετική γλωσσική ύλη, ένα οικείο όχημα για να διατυπωθεί και να καταγγελθεί με νηφαλιότητα και σύνεση το διαρκώς ματαιωμένο αίτημα της δικαιοσύνης, η αδικαίωτη προσφορά, ο εγκλωβισμός μας σε διαχωριστικούς ρόλους αλλά και η αγωνία της αντίστασης στο φθαρτό, στο μάταιο, στο αναπόφευκτο.
Παραλλαγές σ’ ένα σώμα
