Ο Τζον Μάξγουελ Κούτσι γεννήθηκε στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής. Εχει γράψει είκοσι βιβλία και το 2003 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας, στα 83 του χρόνια πλέον, καταπιάνεται με τη νουβέλα Ο πολωνός (εκδ. Διόπτρα, 2023) που σε πρώτο πλάνο αφορά μια πολύ σύντομη ερωτική ιστορία. Ο Πολωνός πιανίστας Βίτολντ Βαλτσικιέβιτς που άνοιξε το δρόμο για μια νέα γενιά ερμηνευτών του Σοπέν αποδέχεται την πρόσκληση να δώσει ένα ρεσιτάλ στη Γοτθική Συνοικία της Βαρκελώνης. Εκεί θα γνωρίσει τη Μπεατρίθ που είναι μέλος του συμβουλίου για το ρεσιτάλ και σύζυγος ενός τραπεζίτη.
Εκείνος έχει γεννηθεί το 1943 και είναι 72 ετών. Εκείνη το 1967. Με διαφορά 24 χρόνων, η απόσταση μεταξύ τους είναι αρκετά μεγάλη.
Μόλις τη βλέπει εκείνος, αποκτά απόλυτα ξεκάθαρη εικόνα για αυτήν. Είναι ψηλή και κομψή, με σκούρα μαλλιά και μάτια, γεμάτα χείλη. Δεν θα την χαρακτήριζε αισθησιακή πλέον, αλλά είναι ευγενική και φιλική. Η Μπεατρίθ πάλι σχηματίζει τη δική της εικόνα για εκείνον. Ψηλός, μεγαλόσωμος, με μεγάλα χέρια που καταφέρνουν να χειριστούν με επιδεξιότητα τα πλήκτρα του πιάνου και λευκά μαλλιά κυματιστά. Δεν ενθουσιάζεται ιδιαίτερα όταν τον βλέπει, καθώς της φαίνεται ηλικιωμένος, παρόλο που δεν του φαίνεται η ηλικία του.
Τη μοιραία εκείνη βραδιά του 2015, η γυναίκα αναλαμβάνει να πάει μαζί του για φαγητό σε αντικατάσταση της φίλης της. Η Μπεατρίθ είναι παντρεμένη σε έναν γάμο που από χρόνια μοιάζει να έχει γίνει συμβατικός, ωστόσο δεν νιώθει κάποιον ιδιαίτερο ενθουσιασμό από την παρουσία του πιανίστα, ούτε νιώθει να την παρασύρει η γοητεία του. Εκείνος όμως την ερωτεύεται και την πολιορκεί ακατάπαυστα, διαρκώς και ακούραστα, με αποκλειστικό και εμμονικό σχεδόν ενδιαφέρον. Της στέλνει διαρκώς emails και της κάνει αμέτρητες προτάσεις για ταξίδια. Την καλεί να τον ακολουθήσει στο ταξίδι του στη Βραζιλία. Εκείνη αρνείται, καθώς η πρότασή του φαντάζει τελείως παράλογη για μια παντρεμένη γυναίκα. Ο Βίτολντ όμως συνεχίζει τις προτάσεις του για να βρεθούν πάλι κάπου οι δυο τους και τελικά η Μπεατρίθ να καμφθεί, περισσότερο από τη δυναμική της πολιορκίας παρά εξαιτίας της έλξης που νιώθει για αυτόν. Έτσι, αποφασίζει τελικά να ζήσει την εμπειρία μαζί του στο εξοχικό του συζύγου της στη Μαγιόρκα.
Η ερωτική ιστορία που εξελίσσεται ανάμεσά τους είναι αρκετά σύντομη και με μια πρώτη ματιά όχι τόσο σημαντική από την πλευρά της γυναίκας. Η μεταξύ τους σχέση μοιάζει παγωμένη. Ο πολωνός δεν μιλά καν καλά αγγλικά και η μεταξύ τους επικοινωνία έχει αρκετά κενά. Τίποτα εκρηκτικό και τίποτα ιδιαίτερο, καθώς το πάθος δεν φαίνεται έντονο αλλά μάλλον καταλαγιασμένο. Ομως αυτή η ιστορία παίρνει μιαν άλλη τροπή, περισσότερο διανοητική, μετά το θάνατο του Βίτολντ, καθώς εκείνος έχει καταφέρει να την εμπλέξει στο δικό του καλλιτεχνικό σύμπαν. Και έπειτα από το τέλος της εμπειρίας, το τέλος της πολιορκίας, το τέλος της ζωής εκείνου, απομένει η συνέχεια της ζωής εκείνης, καθώς ανασκαλεύει τα ποιήματα που έχει γράψει για χάρη της, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τον ίδιο και τα αισθήματά του γι΄αυτήν και να αναλύσει το φαινόμενο της περίεργης και αδικαιολόγητης ίσως έντονης έλξης του για εκείνη.
Πρόκειται για μια αφήγηση για τον έρωτα στην τρίτη ηλικία; Μπορεί και αυτό, καθώς η έντονη αίσθηση που γεννά στον ηλικιωμένο Βίτολντ η Μπεατρίθ μοιάζει να έχει σχέση με τα όρια του χρόνου που έχει κανείς να αγαπήσει και να αγαπηθεί, όταν η ζωή πλησιάζει προς το τέλος της. Ή ίσως να μην είναι μόνο αυτό, καθώς ο συγγραφέας μοιάζει, μέσα από την μορφή του πολωνού που είναι και η κεντρική μορφή που δεσπόζει στην αφήγηση, να αναζητά περισσότερο τη φιλοσοφική διάσταση του έρωτα. Αθόρυβα ο συγγραφέας καταγράφει τη διάθεση του ανθρώπου να ερωτευτεί, να βρει εκείνη την ψυχή που αναζητά υπαρξιακά η ατελής ανθρώπινη φύση. Με αυτή τη ματιά αν διαβαστεί το βιβλίο, ξεφεύγει από το πρώτο επίπεδο της ανάγνωσης και αυτόματα ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με την αγωνία μιας ύπαρξης που διακαώς αναζητά την αδελφή ψυχή. Τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να κατευθύνουν τα βέλη τους προς ένα πρόσωπο, εστιάζοντας αποκλειστικά σε αυτό, ξεχωρίζοντάς το ανάμεσα σε τόσα πολλά που βλέπουν καθημερινά; «Ποια στιγμή η Μπεατρίθ, η γυναίκα που ανέλαβε να πάει για φαγητό τον επισκέπτη εκείνη τη μοιραία βραδιά του 2015, έγινε η εκλεκτή του; Τι ήταν αυτό που είχε και προκάλεσε την εκλογή της; Τι θεϊκό είχε εκείνη η βραδιά; Και τι θεϊκό έχει τώρα;».
Μπορεί να είναι ο έρωτας τόσο διεισδυτικός ώστε να διατρυπά το σκληρό περίβλημα της ύπαρξης και να διεισδύει ατόφιος, καθαρός και κεραυνοβόλος στην ψυχή; Ο εραστής – ο πολωνός – γράφει ποιήματα για εκείνη και ανάμεσά τους παραθέτει ένα απόσπασμα του Οκτάβιο Πας. Η προσωπική ασήμαντη ίσως ιστορία του μονόπλευρου έρωτα του πολωνού αποκτά μέσα από την επιβεβαίωση της πένας του Οκτάβιο Πας υπαρξιακή χροιά και φιλοσοφική βαρύτητα. «Ενα παράδοξο του έρωτα: ερωτευόμαστε ταυτόχρονα ένα θνητό σώμα και μια αθάνατη ψυχή. Χωρίς τη σαγήνη του σώματος, ο εραστής δεν θα μπορούσε να αγαπήσει την ψυχή. Για τον εραστή, το επιθυμητό σώμα είναι μια ψυχή».
Ο πολωνός γίνεται για χάρη της Μπεατρίθ ένας ποιητής που αναρωτιέται για το εφήμερο, το γήινο και το αιώνιο που υπάρχει στον έρωτα. Ονειρεύεται, ελπίζει ή θέλει να πιστεύει στη συνάντηση των ψυχών σε έναν άλλο κόσμο. Για τον πολωνό, η Μπεατρίθ είναι η γήινη μορφή της Βεατρίκης του Δάντη. Επηρεασμένος από το μεγάλο έρωτα του Δάντη για τη Βεατρίκη, ψάχνει και εκείνος να βρει τη στιγμή της αιωνιότητας που ενυπάρχει στη συνάντηση δύο εραστών. Είναι επακόλουθο της τύχης ή πρόκειται οι δύο ψυχές που έζησαν κάτι εφήμερο να ξανασυναντηθούν σε έναν άλλο κόσμο;
Οπως και να ‘χει, η αφήγηση εστιάζει σε μια διακαή αναζήτηση του έρωτα, στην έντονη επιθυμία ενός άντρα να βρει σε μια μορφή το γυναικείο αρχέτυπο. Η ζωή που περνά και χάνεται και ο έρωτας που λειτουργεί ως δύναμη αναζωογοννητική και ως πηγή έμπνευσης, ακόμα κι όταν το σώμα γερνά, είναι θέματα που φαίνεται να απασχολούν το συγγραφέα σε συνδυασμό βέβαια με τον απαράβατο νόμο της φθαρτότητας της ύπαρξης. Και, χωρίς τελικά ο συγγραφέας να ανακαλύπτει τα συστατικά της μαγείας του έρωτα – που μοιάζουν ανερμήνευτα για όλους μας – εμποτίζει όλη τη ροή της αφήγησης με αυτό το ανεξερεύνητο μυστήριο της έλξης που προσανατολίζεται σε ένα σώμα, σε ένα πρόσωπο, σε μια ψυχή που για άγνωστο λόγο καταφέρνει να γίνεται μοναδική.
Ποια είναι εντέλει αυτή η σπίθα που τόσο ξαφνικά γίνεται φωτιά και αναστατώνει και αναταράζει την ύπαρξη; Και πώς ο έρωτας, ο τόσο εφήμερος και τόσο φευγαλέος, καταφέρνει να ανέβει σε υπερβατικά επίπεδα;
Ήλια Λούτα
