Ο Κωνσταντίνος Νικολάου στην ποιητική του συλλογή Βιογραφία ενός χεριού (Περισπωμένη 2022), ξαναζωντανεύει ιστορικά πρόσωπα και την ατμόσφαιρα παρωχημένων εποχών. Με τον τρόπο αυτό εκφράζει τις προσωπικές του ιδέες και σχολιάζει την επικαιρότητα. Τα πρόσωπα και τα γεγονότα αποτελούν το εφαλτήριο, ώστε να διατυπωθούν ο στοχασμός, οι υπαινιγμοί, οι συμβολισμοί.
Το έργο αναπτύσσεται σε τέσσερις ενότητες: Υστεροφημία για κλάματα, Πάρτι αρχαιοτήτων, Deadly confessional, Ανομοιοκατάληκτος ρεαλισμός.
Ισχυρές προσωπικότητες, που διεδραμάτισαν θετικό ή αρνητικό ρόλο στην ιστορία και την τέχνη, βιογραφούνται εκ νέου από τον ποιητή με σκωπτική ή παιγνιώδη διάθεση και χιούμορ. Ένας αφηγητής σε τρίτο, δεύτερο ή πρώτο πρόσωπο εξιστορεί τα συμβάντα. Με εστίαση μηδενική (τρίτο πρόσωπο), με μορφή διαλόγου ή δραματικού μονολόγου, που απευθύνεται σε σιωπηλό ακροατή/ακροάτρια ή στον εαυτό (δεύτερο και πρώτο πρόσωπο). Η δράση εκτυλίσσεται σε δύο επίπεδα (παρελθόν-παρόν). Το μυθικό υλικό καλύπτει τη μεγαλύτερη επιφάνεια του ποιήματος. Στους τελευταίους στίχους γίνεται η αντιστροφή, αφαιρούνται ή προστίθενται νοήματα. Με τον τρόπο αυτό αποδίδεται ο συγχρονισμός, επιτυγχάνεται η επικαιροποίηση.
Την τεχνική οικειοποιήθηκε ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ξένοι και Έλληνες δημιουργοί, άνδρες και γυναίκες. Η μυθική μέθοδος αποτελεί ωστόσο μοντερνιστική γραφή. Ο Τ. Σ. Έλιοτ (Thomas Stearns Eliot, 1888-1965) σε κείμενό του για τον Οδυσσέα (Ulysses, 1922), του Τζέιμς Τζόις (James Augustine Aloysius Joyce, 1882-1941), γράφει πως οι αρχαίοι μύθοι λειτουργούν ως μέθοδος με την οποία η σύγχρονη τέχνη επιχειρεί «να ελέγξει, να δομήσει, για να δώσει μορφή και αξία στο τεράστιο πανόραμα ματαιότητας και αναρχίας που είναι η σύγχρονη ιστορία».
Ο Νικολάου, ανατρέχοντας στην ιστορία και την τέχνη, αναμετριέται με τα πρόσωπα και τα έργα. Αμφισβητεί και αποκαθηλώνει, ανασύρει ευεργεσίες και φαυλότητες. Θερβάντες, Ναπολέων, Κόμοδος, Λοκούστα (διαβόητη κατασκευάστρια δηλητηρίων στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, πέθανε το 69 μ. Χ.), Ανν Σέξτον, Χόπερ, Ντε Κίρικο και άλλοι. Μια παρέλαση προσωπικοτήτων και η ποιητική τους υστεροφημία, όπως ο ποιητής την υπομνηματίζει.
ΕΝΩ ΕΣΥ ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΕΙΣ
Απ’ τα ψηλά τείχη ένα μικρό αγόρι
παρακολουθεί τη σκηνή βουβό –
το πτώμα του πατέρα του
να σέρνεται πίσω από το άρμα
του εγωπαθή Αχιλλέα/Brad Pitt. (σελ. 29)
Δίνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο σε ήρωες ή αντιήρωες, σε καλλιτέχνες ή στα έργα τους, ο Νικολάου γεφυρώνει το παρόν με το παρελθόν, το άτομο με την ομάδα και τον κόσμο, το πραγματικό με το φανταστικό, τη ζωή με το όνειρο.
ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΟΧΑΣΤΗ
Αν πάρετε τη θέση μου πάνω στην πέτρα
ακόμα και για λίγα λεπτά
θα συμφωνήστε πως ο Ροντέν
μου έδωσε μια άβολη στάση.
Η επιρροή του Μικελάντζελο είναι αισθητή.
Είμαι μπρούντζινος, γυμνός
και, παρόλο που κάθομαι
όλοι μου οι μύες είναι σφιγμένοι.
Ο δεξιός αγκώνας είναι παραδόξως
ακουμπισμένος στον αριστερό μηρό
ενώ τα δάχτυλα του δεξιού χεριού
στηρίζουν το κεφάλι μου
συμπιέζοντας το στόμα.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά
ο καρπός, λυγισμένος απ’ το βάρος
μου προκαλεί τόσο πόνο
ώστε είναι πρακτικά αδύνατον
να κάνω οποιαδήποτε σκέψη.
Η ειρωνεία είναι
πως παριστάνω τον σκεπτόμενο. (σελ. 11)
Στις συνθέσεις θίγεται η μοναξιά, αλλά και η αναίδεια των ισχυρών. Αντιδιαστέλλεται το καλό με το κακό. Οι ίντριγκες, οι αυθαιρεσίες, οι δολοπλοκίες, η ανηθικότητα, με τον έρωτα, την αγάπη. Σχολιάζονται ζητήματα τέχνης και δημιουργίας, (στο τέταρτο κυρίως μέρος: Ανομοιοκατάληκτος ρεαλισμός), ασθένειας, σύγχρονης ζωής και τεχνολογίας (το σεξορομπότ), το ζήτημα του χρόνου.
SMS στο χρόνο
Τηλεφώνησα στον θάνατο
Και απάντησες εσύ.
Υποθέτω ότι έρχεται. (σελ. 60)
Χαρακτηριστικό των ποιημάτων είναι η αφηγηματικότητα, η υπαινικτικότητα, η θεατρικότητα, η παιγνιώδης διάθεση, ο καυστικός τόνος.
Αϋπνία
Σκότωσα ένα όνειρο
γιατί δεν μ’ άφηνε να κοιμηθώ
και τώρα δεν έχω ύπνο.
Καλύτερα.
Έτσι δε θα ξεχάσω
τι με οδήγησε στο φόνο. (σελ. 55)
Οι συνθέσεις διαλέγονται με τις εικαστικές τέχνες (γλυπτική, ζωγραφική), την τέχνη της μουσικής. Οι μικρές ιστορίες διεισδύουν στο βάθος των πραγμάτων. Ποτισμένες με ειρωνεία, αναδεικνύουν την αθέατη πλευρά των καταστάσεων.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ
Στους μελοδραματικούς
ποιητές
Οι μούσες θανατώνονται
με θολά νοήματα
τετριμμένες μεταφορές
θαμβωτικά επίθετα.
Να και κάτι
που μάθαμε από εσάς. (σελ. 75)
Οι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ποιητικές αφηγήσεις του Κωνσταντίνου Νικολάου μπορούν να αναγνωστούν μόνο με γνώση των καταστάσεων που υποκρύπτουν. Το υπαινικτικό, ειρωνικό και διακειμενικό ποιητικό του ιδίωμα, με τον ρυθμικό στίχο, που βρίθει από αναφορές στην ιστορία και την καλλιτεχνική κληρονομιά, αναμειγνύει το παρελθόν με το παρόν, το καθημερινό με το λόγιο, το εγκόσμιο με το μεταφυσικό, την καινοτομία με την παράδοση. Πρόκειται για ποίηση διανοητικής λεπτότητας που εκφράζει το συναίσθημα μέσω εκείνου που ο Έλιοτ αποκάλεσε «αντικειμενική συστοιχία», μέσω μιας αλληλουχίας δηλαδή περιστατικών και εξωτερικών γεγονότων που προκαλούν τον τύπο της συγκίνησης. Μια έμμεση επίκληση στο συναίσθημα.
Οι πολλαπλές φωνές μέσω των οποίων εκφράζεται ο Νικολάου, με τα θραύσματα της ιστορικής και καλλιτεχνικής μνήμης, αποκαλύπτουν τη χωροχρονική ρευστότητα στο ιστορικό γίγνεσθαι. Η διαρκής αντιπαραβολή των εικόνων παλαιότερων πολιτισμών δημιουργούν αναλογίες και παραλληλισμούς. Η Βιογραφία ενός χεριού του Κωνσταντίνου Νικολάου, ένα είδος λογοτεχνικής ιστοριογραφίας, ανατέμνοντας επιδέξια τις γραμμές του χεριού των προσώπων και των κοινωνικών καταστάσεων, αποκαλύπτει τις φρικτές συχνά επεμβάσεις των συμπτωματικών, αλλά και προσχεδιασμένων γεγονότων, τα οποία άφησαν το αποτύπωμά τους στη ζωή και τη φήμη των ανθρώπων.
Η συλλογή διακρίνεται για την υπολογισμένη ακρίβεια στην έκφραση, τις λεπτές γλωσσικές ισορροπίες, την ενσωμάτωση και ανανέωση της παράδοσης. Μια υψηλής ποιότητας ποιητική αναφορά στο ζήτημα του χρόνου και της τέχνης, του θανάτου και της μνήμης, της οφειλής της ιστορίας και των ευκαιριών του παρόντος.
Λίλια Τσούβα
Βιβλιογραφία:
Βλαβιανού, Αντ., Γκότση, Γ., κ. ά. Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας. ΕΑΠ, 2008, σελ. 253-257, 273-274
