Η ποιητική συλλογή του Δημήτρη Παπαστεργίου Όλα στο μαύρο (εκδόσεις Ρώμη, 2022) αποτελεί σύνθεση ερωτικών κυρίως ποιημάτων. Θεματολογικά παραπέμπει στην παράδοση των τραγουδιών της αγάπης ή του πόθου, η χρονική αφετηρία των οποίων, σύμφωνα με τον καθηγητή Ερατοσθένη Καψωμένο, φτάνει ως την αρχαϊκή εποχή. Παρά την αρνητική σηματοδότηση του τίτλου (Όλα στο μαύρο), η ανυπόκριτη εκδήλωση του ερωτικού ενστίκτου στην ποίηση του Δ. Παπαστεργίου συνιστά μαρτυρία του βαθύτερου κραδασμού που προκαλεί το μυστηριώδες συναίσθημα του έρωτα· μια δραματοποίηση, εμφατική αναπαράσταση της βίωσής του «ως διονυσιακή ροπή που τροφοδοτεί εκρηκτικά πάθη και παρωθεί στην αυθυπέρβαση, ακόμα και στην αυτοκατάλυση, την καθολική αφομοίωση μέσα στο ερώμενο πρόσωπο».
Το υλικό της σύνθεσης αποτελείται από ερωτικές αφηγήσεις, σύντομα ερωτικά δράματα, τα οποία ο ποιητής εκδιπλώνει με διαλόγους, εξομολογήσεις και λυρική έκφραση. Τα κύρια χαρακτηριστικά των ποιημάτων, η «ροπή συγχώνευσης και ταύτισης του Εγώ με το αγαπώμενο πρόσωπο» και η παθητική συμπεριφορά του ερωτόπληκτου, συνάδουν με την ερωτική έκφραση του ύστερου Μεσαίωνα. Οι μυθικοί κώδικες, (μόρα, Άνουβις, Στύγα, ρουσάλκα), αναδεικνύουν την παντοδυναμία και τη μαγεία του έρωτα.
Όμως, το έντονο πάθος, το ολοκληρωτικό δόσιμο ταυτίζονται και με το συναίσθημα του καλλιτέχνη. Γι’ αυτό η τέχνη της ποίησης είναι διαρκώς παρούσα στη συλλογή, το παιχνίδι της αυτοαναφορικότητας ασταμάτητο. Γράφει ο ποιητής: «Τούτο το βιβλίο δεν είναι μία μόνο σύνθεση ερωτικών, ως επί το πλείστον, ποιημάτων, μήτε στις τόσες άλλη μια κραυγή απελπισίας. Αλλά, η καταγεγραμμένη αγωνία του ποιητή να ξανακερδίσει την αγάπη της μούσας του, πηγή της έμπνευσής του, σε έναν κόσμο όπου όλα καταρρέουν. Ακόμη κι αν η αναζήτηση αυτή τον φέρει αντιμέτωπο με τους προαιώνιους φόβους του ανθρώπου. Γιατί τίποτε δεν έχει αξία δίχως λίγη αγάπη».
Τρεις ενότητες με δεκατρία άτιτλα ποιήματα σε κάθε ενότητα. Ο ΚΑΤΑΔΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΟΧΙ. ΤΡΕΙΣ ΦΟΡΕΣ ΤΟ ΔΕΚΑΤΡΙΑ. ΤΟ ΕΓΚΟΠΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟΥ ΠΟΙΗΤΗ. Ένα «άπιαστο» δεκατριάρι, όπως (στο κοινωνικού περιεχομένου) ποίημα του Βασίλη Καραβίτη, Άπιαστο Προπό (συλλογή Λυπομανία, 1989).
Το ποιητικό υποκείμενο αποτυπώνει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του σε πρώτο ενικό πρόσωπο (εξομολογητικό) και σε δεύτερο, του διαλόγου ή του εσωτερικού μονολόγου. Πυρήνας της θεματικής είναι η απουσία, η γενικότερη ματαίωση, η οποία –ειδικά στην πρώτη ενότητα- εκδηλώνεται με αλλεπάλληλες αρνήσεις (όχι, δεν). Βαθιά ερημιά και ανικανοποίητος πόθος κατατρώει την ποιητική ύπαρξη. Το αγαπημένο πρόσωπο καταδυναστεύει τη σκέψη. Εισπνέει και ορά την ύπαρξή του. Όμως, ο έρωτας, η αγάπη, ακόμη και η φιλία, στην ποίηση του Δ. Παπαστεργίου είναι ιδεατά και ανέφικτα ή υπάρχουν μόνον ως ανάμνηση. Είναι ματαιωμένα.
[…] σαν της αγάπης τ’ άρωμα, που μια ζωή την καρτεράς/ όμως δεν πρόκειται ποτέ να συναντήσεις.// Ή, είναι τότε, που χτυπάει το τηλέφωνο./ Νιώθεις και πάλι όμορφα που ακούς/ μία φωνή αγαπημένη απ’ τα παλιά/ και ακατάπαυστα μιλάς τέσσερις ώρες./ Κάποτε, κλείνοντας με ευχές,/ συνειδητοποιείς/ πως το τηλέφωνο που μίλαγες/ έχει πολύ καιρό που είναι χαλασμένο. (σελ. 11)
[…] Εσύ λείπεις χρόνια. […]Το σώμα σου η πατρίδα μου,/του πρόσφυγα η πατρίδα. (σελ. 13)
Ασύνδετα που προσδίδουν ασθματικό ρυθμό, λογοπαίγνια, αντιθέσεις, ουσιαστικά με συναισθηματική φόρτιση, (γκρεμίσματα, χαλάσματα, μηδέν, τίποτα, σκορπιοί νηστικοί τίγκα στο δηλητήριο, νεκρά ψάρια, απόγνωση, σπίθα, έκρηξη), αναδεικνύουν το σφοδρό συναίσθημα και τα πάθη του έρωτα. Για το πρόσωπο του πόθου, το ποιητικό υποκείμενο εκφράζεται με υποκοριστικά, λέξεις αισθησιακές, τρυφερές: λουλούδι μου, τσουρέκι μου, αμυγδαλάκι μου καραμελωμένο. (σελ. 17)
Η εικονοποιία αποτυπώνει με συμβολισμούς την απελπισία: Η μοναξιά μου είναι/ ο απέναντι δρόμος,/ θλιμμένος και ήσυχος, / στις τρεις την άγρια νύχτα·/ γεννητικά όργανα στη φορμόλη·/ το δαρμένο σκυλί έξω από την ταβέρνα/ με το κορμάκι του γεμάτο αρρώστιες·/ ένας ρακοσυλλέκτης -/που όταν τους κάδους ψάχνει/ το χείλος της απόρριψης/ τα γένια του σκουπίζουν. […](σελ. 21)
Αποτυπώνει τη διάψευση και την απόρριψη: Για το κοριτσάκι που γονάτιζε να προσευχηθεί,/ για την κίτρινη την τσάντα και το πείσμα του,/ τη φτώχεια και τ’ αγαπημένα του βιβλία·/ γι’ αυτά, και γι’ άλλα τόσα, σε αγάπησα.// Τώρα, με τους πολλούς εραστές,/ τα ακριβά γυαλιά,/ τα πλουμιστά φορέματα,/ τα βίτσια, τα ταξίδια, // Μαγδαληνή μού μοιάζεις,/ που γνώμη άλλαξε/ την τελευταία στιγμή·// το μύρο έκρυψε ξανοίγοντας το βήμα/ και τράβηξε τον δρόμο της,/ μήτε το βλέμμα στρέφοντας στου Σίμωνα το σπίτι. (σελ. 22)
Μαρτυρεί το βαθύ χάσμα ανάμεσα στο εσύ και το εγώ: […] Με δάφνες σε στεφάνωνε ο έρωτας κάθε βράδυ./ Εγώ μονάχα αυτά τ’ ακέφαλα ποιήματα/ κατάφερα να κάμω. […] (σελ. 27)
Παρηχήσεις, ερωτήσεις, επαναλήψεις, διακειμενικότητα. Ο λόγος, πληθωρικός και ζωντανός, αντλεί από τη λαϊκή αφήγηση, το δημοτικό τραγούδι, τη σλαβική και Αιγυπτιακή μυθολογία. Παραπέμπει στα Πτωχοδρομικά, τα δημώδη άσματα του 12ου αιώνα, με το αιτητικό περιεχόμενο, στα Κυπριώτικα ερωτικά, στην ερωτική θεματολογία της πρώιμης και ύστερης νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Τα μοντέρνας τεχνοτροπίας ποιήματα του Δημήτρη Παπαστεργίου στη συλλογή Όλα στο μαύρο προικίζονται με ανομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους, ιαμβικά μέτρα, τελετουργικούς και χορευτικούς ρυθμούς, που αναπαριστούν τη μαγεία του έρωτα, βασικού μοτίβου ευδαιμονίας και περιγράφουν τον φλεγόμενο από το πάθος του έρωτα και της ποίησης, ποιητή.
Ιδιαίτερα καλαίσθητη η έκδοση με το έργο Γκαμαγιούν (Gamayun) του Ρώσου καλλιτέχνη Βίκτορ Βασνετσόφ (Viktor Mikhailovich Vasnetsov, 1848–1926) στο εξώφυλλο, το οποίο αναπαριστά ένα μεγαλόσωμο πτηνό με γυναικείο πρόσωπο και προφητικές ικανότητες που ζει κοντά στον παράδεισο και αποτελεί σύμβολο γνώσης και σοφίας, όπως και με σύμβολα αλχημείας, ρούνους, στο υποσέλιδο, ιερά σύμβολα των Κελτών, που παρέπεμπαν σε ένα σύστημα φιλοσοφίας και μαγείας.
Λίλια Τσούβα
Βιβλιογραφία
Καψωμένος, Ερατοσθένης. Ο έρωτας στο δημοτικό τραγούδι, https://fr.scribd.com/doc/136296383/%CE%9A%CE%91%CE%A8%CE%A9%CE%9C%CE%95%CE%9D%CE%9F%CE%A3-%CE%9F-%CE%95%CE%A1%CE%A9%CE%A4%CE%91%CE%A3-%CE%A3%CE%A4%CE%9F-%CE%94%CE%97%CE%9C%CE%9F%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%9F-%CE%A4%CE%A1%CE%91%CE%93%CE%9F%CE%A5%CE%94%CE%99 (τελευταία πρόσβαση 3.1.2023)
