Ο William B. Irvine είναι φιλόσοφος και συγγραφέας και, απ΄ό,τι φαίνεται, λάτρης των στωικών. Έχει προηγηθεί το βιβλίο του ιδίου Οδηγός για την καλή ζωή: Η αρχαία τέχνη της στωικής χαράς, όπου παρουσιάζει τους στωικούς φιλοσόφους και εξηγεί πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε τις αρχές τους στην προσωπική μας ζωή.
Στο βιβλίο Η στωική πρόκληση επιστρατεύει και πάλι τη σοφία αιώνων για να φτιάξει έναν πρακτικό οδηγό φιλοσοφίας που μας παρουσιάζει μια αισιόδοξη και δυναμική στάση ζωής για να είμαστε πιο δυνατοί, πιο ήρεμοι και πιο ανθεκτικοί.
Απευθύνεται σε αναγνώστες που έχουν ελάχιστο υπόβαθρο στη φιλοσοφία, αλλά επιθυμούν να δουν με διαφορετικό τρόπο επιλογές, αποφάσεις και αντιδράσεις της καθημερινότητάς τους. Οι συμβουλές των στωικών συνδυάζονται με τις σύγχρονες ψυχολογικές έρευνες που υποστηρίζουν την ίδια φιλοσοφία και μας προσφέρονται με πολύ απλό τρόπο. Οι γνώσεις από τους αρχαίους στωικούς, όπως ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Σενέκας και ο Επίκτητος συμπορεύονται εδώ με τεχνικές της σύγχρονης ψυχολογίας.
Το βιβλίο χωρίζεται σε 4 μέρη: «Πώς να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της ζωής», «Η ψυχολογία της αναποδιάς», «Περνώντας από στωικές δοκιμασίες» και «Πώς να διάγουμε μια στωική ζωή», τα οποία χωρίζονται με τη σειρά τους σε αυτόνομα κεφάλαια.
Ο W.I. ενδιαφέρεται πρώτα απ’ όλα να μας δείξει ότι η στωική φιλοσοφία μπορεί να έχει σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη ζωή, πως δεν είναι δηλαδή εγλωβισμένη σε ένα περίκλειστο, δυσερμήνευτο και παρωχημένο θεωρητικό σύμπαν, αλλά μπορεί να βρει απλή πρακτική στην καθημερινότητά μας. Εμπιστευόμενος τη δύναμη και τη δυναμική της στη βελτίωση της καθημερινότητας των ανθρώπων και στο καταλάγιασμα της υπαρξιακής τους ανησυχίας, προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει τις απόψεις του για τον στωικισμό στον αναγνώστη, εκσυγχρονίζοντας το φιλοσοφικό νήμα και μεταφέροντάς το στο σήμερα, χρησιμοποιώντας παραδείγματα της σύγχρονης ζωής.
Το βασικό θέμα που τίθεται είναι πώς μπορούμε να αντιμετωπίζουμε με τον καλύτερο τρόπο τις προκλήσεις της απρόβλεπτης εποχής μας, χρησιμοποιώντας τη στωική στρατηγική αντιμετώπισης των κάθε λογής δοκιμασιών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της επιτυχούς διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων, ο συγγραφέας αναφέρεται σε πολλά θέματα που μας απασχολούν στην καθημερινότητά μας, όπως η αναζήτηση της εσωτερικής ευεξίας, τεχνικές διαχείρισης θυμού, αποδοχή της αποτυχίας, ενδυνάμωση της ψυχικής ανθεκτικότητας, σκληραγώγηση και διεύρυνση της ζώνης άνεσής μας.
Πρόκειται για ένα βιβλίο αυτοβοήθειας; Κατά κάποιο τρόπο ναι, αφού η γνώση της στωικής φιλοσοφίας, κατά την άποψη του συγγραφέα, μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να αλλάξει τη ματιά του πάνω στα πράγματα και να βελτιώσει την ψυχική του κατάσταση, αφού βέβαια πρώτα σπάσει πολλά στερεότυπα της συμπεριφοράς του.
Το πρώτο μεγάλο θέμα με το οποίο ασχολείται είναι η αντιμετώπιση της αναποδιάς.
Συνδέοντας τη στωική πρακτική με τη δική μας καθημερινότητα, ο συγγραφέας υποστηρίζει πως πρέπει να λειτουργούμε με αυτοέλεγχο μπροστά στις διάφορες αναποδιές της ζωής, χωρίς να αναλωνόμαστε σε αρνητικές σκέψεις. Ανεξάρτητα από οποιοδήποτε ατυχές εξωτερικό γεγονός μας αναστατώνει ψυχικά και μπορεί να είναι απρόβλεπτο, αυτό που μπορούμε να ελέγξουμε και να χειριστούμε είναι η αντίδρασή μας σε αυτό. «Οι στωικοί μάς προτρέπουν να κινούμαστε σε δύο επίπεδα – το επίπεδο του συμβάντος και το μετα-επίπεδο της απόκρισης στο συμβάν. Δεν ελέγχουμε συνήθως τι θα μας συμβεί, ελέγχουμε όμως την αντίδρασή μας σε αυτό που μας συμβαίνει».
Με έναν τρόπο κάπως παιγνιώδη μάς προτείνει να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες της ζωής ως ένα είδος νοητικού παιχνιδιού που είναι σχεδιασμένο από τους «στωικούς θεούς», όχι για να μας ταλαιπωρήσει αλλά για να μας κάνει περισσότερο ευρηματικούς και ψυχικά ανθεκτικούς. Όλοι μας συχνά λέμε, σε κάποιες στιγμές της ζωής μας, κάθε εμπόδιο για καλό. Κάπως έτσι αντιλαμβάνεται και ο συγγραφέας τις αναποδιές, ως μια πρόκληση δηλαδή της μοίρας που έχει στόχο να δοκιμάσει την ανθεκτικότητα και την επινοητικότητά μας. Σε κάθε δυσκολία λοιπόν πιστεύει πως ο άνθρωπος έχει παράλληλα και την πρόκληση να ανακαλύψει και να μεθοδεύσει τον τρόπο αντιμετώπισής της, να βρει δηλαδή την καλύτερη δυνατή λύση και να βγει από όλη αυτή τη διαδικασία περισσότερο ενδυναμωμένος. «Όταν ο αριθμός των επιλογών περιορίζεται, είναι ανόητο να οργιζόμαστε και να εκνευριζόμαστε. Αντίθετα, πρέπει απλώς να διαλέγουμε την καλύτερη επιλογή και να συνεχίζουμε τη ζωή μας. Οτιδήποτε άλλο συνιστά σπατάλη πολύτιμου χρόνου και ενέργειας». Χρειάζεται δηλαδή να επεξεργαζόμαστε την οποιαδήποτε εμπειρία μας και να ανακάμπτουμε, βελτιωμένοι ψυχικά, αναγνωρίζοντας συγχρόνως τα τόσα καλά που μπορεί να υπάρχουν στη ζωή μας.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό της αναζήτησης της εσωτερικής ικανοποίησης, προτείνονται και συγκεκριμένες μέθοδοι που μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε και να εκτιμήσουμε περισσότερο την αξία της ζωής μας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαδικασία της αρνητικής αναπαράστασης. Οι περισσότεροι από εμάς, αρκετά καλομαθημένοι και πάντα εξοικειωμένοι με ένα καθεστώς άνεσης ή ευκολίας, θεωρούμε αυτονόητα όλα όσα υπάρχουν στην κατοχή μας, τις ανέσεις μας, τους ανθρώπους γύρω μας, την ίδια μας την υγεία. Είναι όμως όντως έτσι; Με την προβολή ενός χειρότερου σεναρίου, θα μας δινόταν η δυνατότητα να διαπιστώσουμε πως η ζωή μας θα μπορούσε να ήταν και χειρότερη σε μια άλλη εκδοχή, σε μια διαφορετική τροπή των γεγονότων. Αυτή η διαδικασία οδηγεί στη συνειδητοποίηση ότι μάλλον αξίζει να είμαστε ευγνώμονες για τα «ταπεινά» δεδομένα της ζωής μας, που ίσως δεν είναι τόσο αυτονόητα όσο νομίζουμε.
Ακόμη, ενδιαφέρον έχουν και οι στρατηγικές διαχείρισης θυμού. Με συγκεκριμένα παραδείγματα, ο συγγραφέας αναφέρεται στις πρακτικές εκείνες που μπορούν να μας βοηθήσουν να απαλλαγούμε από έντονα αρνητικά συναισθήματα που επιβαρύνουν τον ψυχισμό μας και τα οποία, αν και συχνά αντλούνται από ασήμαντα περιστατικά, διεισδύουν εύκολα από τον έξω κόσμο προς τον έσω, απομυζώντας μας ενέργεια και δημιουργώντας μας δυσθυμία. Ένα χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι ο θυμός που μπορεί να προκληθεί από το πιο απλό περιστατικό και μας δημιουργεί τεράστια αναστάτωση και αρνητικά συναισθήματα. Σε αυτά τα περιστατικά, εστιάζει την ανάλυσή του ο συγγραφέας και δίνει λύσεις για το πώς να τα διαχειριζόμαστε. Κι αν δεν μπορούμε να φτάσουμε στα δυσθεώρητα ύψη μιας εξαιρετικά φωτεινής φυσιογνωμίας, όπως π.χ. ο Γκάντι, ωστόσο στο πλαίσιο της δικής μας ζωής και του δικού μας χαρακτήρα, υπάρχει πάντα περιθώριο αυτοβελτίωσης.
Υφίσταται λοιπόν πράγματι η στωική πρόκληση ως ενας τρόπος για να προσεγγίσουμε την πραγματικότητα; Ο συγγραφέας πιστεύει αδιαμφισβήτητα πως ναι, επικεντρώνεται όμως κυρίως στο πώς θα αντιμετωπίσουμε απλά προβλήματα. Βέβαια παρουσιάζονται ακόμη και ασκήσεις στοχασμού γύρω από το θάνατο αλλά ακροθιγώς. Πολλές επίσης από τις αναποδιές που θέτει ως παραδείγματα είναι ασήμαντες ή ίσως βρίσκονται πιο κοντά στην αμερικανική νοοτροπία. Δεν γίνεται δηλαδή απόλυτα αντιληπτή η διάκριση και η διαβάθμιση στον χειρισμό μιας απλής αναποδιάς από άλλα σημαντικότερα θέματα. Οι δυσκολίες της ζωής όμως είναι συχνά επώδυνες και η αντιμετώπισή τους δεν είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση για να θεωρηθούν ως ένα παιχνίδι των στωικών θεών που απαιτεί τη λύση του.
Είναι άραγε αρκετά πειστικός ο συγγραφέας σε αυτά που υποστηρίζει; Για κάποιους ναι, για κάποιους άλλους ίσως όχι. Το σίγουρο είναι πάντως πως ανοίγει δρόμους στον αναγνώστη που του επιτρέπουν να ανακαλύψει συγκεκριμένους τρόπους αυτοελέγχου και διαχείρισης των συναισθημάτων του, αν πράγματι ενδιαφέρεται. Γιατί μάλλον τελικά «ό,τι δεν μας σκοτώνει, μας κάνει πιο δυνατούς».
Ήλια Λούτα
