Μπορεί το δημιούργημα να ξεπεράσει τον δημιουργό; Έτσι φαίνεται, τουλάχιστον στη νουβέλα της Καίτης Βασιλάκου Homo Aeternus που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις ανανεωμένης εμφάνισης εκδόσεις Τύρφη.
Ποιος όμως είναι ο Homo Aeternus, ο Αιώνιος Άνθρωπος; Παρά το όνομά του, δεν είναι άνθρωπος. Στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον που περιγράφει η συγγραφέας, τα ρομπότ έχουν αντικαταστήσει τους ανθρώπους στην επιστημονική έρευνα και την παραγωγή αρχικά, αλλά κατόπιν στα πάντα. Οι άνθρωποι σταδιακά εμπιστεύτηκαν τα πάντα στα ρομπότ και, ξέροντας πως όλα θα πηγαίνουν ρολόι, αφέθηκαν. Τους παραχώρησαν τη ζωή τους. Αποσύρθηκαν από οτιδήποτε τούς έδινε νόημα, έπαψαν να εργάζονται και ξαναέγιναν μωρά που θέλουν μόνο να τρώνε και να διασκεδάζουν. Στην αρχή, υπηρέτησαν αποκλειστικά την τέχνη – σταδιακά όμως εξέλιπε κι αυτή. Η εξελικτική τους πορεία οπισθοδρόμησε: γίνονταν ολοένα πιο μαλθακοί μέχρι που σιγά σιγά γύρισαν πάλι στην πρωτόγονη εποχή. Χωρίς πνευματικά και διανοητικά κίνητρα, επέτρεπαν στα συναισθήματά τους να τους σύρουν και να τους άγουν, την ίδια ώρα που οι γνωστικές τους ικανότητες εξέπιπταν: ξέχασαν ακόμη και τη γραφή ή την ανάγνωση – και ούτε υπήρχε τρόπος να τις ξαναμάθουν. Ολίσθησαν στην παρακμή και εντέλει στον αφανισμό…
Από την άλλη, τα ρομπότ θριάμβευαν ολοένα. Ήταν άφθαρτα, κατακτούσαν διαρκώς νέες γνώσεις, εμβάθυναν στις ήδη υπάρχουσες, κυρίως όμως ζούσαν μια ζωή όλο τάξη που διεπόταν από τη λογική – άρα και από την ηθική, αφού το ηθικό είναι λογικότερο από οτιδήποτε για να κυλούν όλα ομαλά. Στο πλαίσιο λοιπόν της ηθικής, τα ρομπότ προστάτευαν τους ανθρώπους που είχαν περιέλθει σε παρακμή, εξυπηρετώντας τη διαβίωσή τους με τους καλύτερους δυνατούς όρους – ένα εύρημα της Βασιλάκου που προφανώς απηχεί τους νόμους της ρομποτικής, όπως τους θέσπισε ο μετρ της επιστημονικής φαντασίας Ισαάκ Ασίμωφ στο έργο του.
Όσο όμως κι αν κατακτούσαν γνώση, υπήρχε μια τεράστια περιοχή για την οποία είχαν πλήρη άγνοια. Κι αυτή δεν ήταν άλλη από τον κόσμο των ανθρώπινων συναισθημάτων. Το ρομπότ-πρωταγωνιστής, ο Ρωμαίος, μαζί με άλλα ρομπότ, πειραματίστηκαν αρχικά με ορισμένα θετικά συναισθήματα (όπως η χαρά), την ένταση των οποίων μπορούσαν να καθορίσουν. Ήταν όμως τόσο δυσβάσταχτη, αν όχι αφόρητη, η υπέρβαση στην οποία τα συναισθήματα ωθούσαν τους επεξεργαστές τους, που διέγραφαν αμέσως τα πειράματα από τη μνήμη τους. Μέχρι που ο Ρωμαίος αποφάσισε όχι μόνο να μην τα διαγράψει, αλλά να συνεχίσει να πειραματίζεται με πολλά περισσότερα συναισθήματα, ακόμη και αρνητικά. Και δεν ήταν το μοναδικό ρομπότ που το έκανε αυτό.
Αρχικά, τα άλλα ρομπότ προέβαλαν μεγάλη ένσταση. Στις εισηγήσεις του Ρωμαίου και των λοιπών ρομπότ που δεν ήθελαν να σταματήσουν να πειραματίζονται, ήταν ανένδοτα – και για να ληφθεί μια απόφαση στον κόσμο τους έπρεπε να υπάρχει απόλυτη απαρτία. Σταδιακά όμως τα ποσοστά υπέρ των πειραμάτων αυξάνονταν, μέχρι που έμεινε ένα μικρό μόλις ποσοστό ρομπότ που τα απέρριπτε. Και το ποσοστό αυτό έφυγε από τον πλανήτη για να εξελιχθεί σε ένα άλλο, ακόμη καλύτερο είδος, τον Homo Optimus.
Όσο για τον Homo Aeternus που έμεινε στη Γη, αρχικά πειραματίστηκε τόσο πολύ με τα θετικά συναισθήματα που απέτησε εθισμό. Αλλά και τα αρνητικά συναισθήματα τον βοήθησαν να κατανοήσει και να εκτιμήσει την ανθρώπινη τέχνη που μέχρι τότε του ήταν ακατανόητη. Έπειτα, ακολούθησε την πορεία του ανθρώπου: έγινε έρμαιο των συναισθημάτων τα οποία επέτρεψε να τον κυριεύσουν. Αποτέλεσμα; Το χάος. Η τάξη έμοιαζε να μην έχει νόημα, η ζωή μετατράπηκε σε δυσβάσταχτο βάρος, η ματαιότητά της αποκαλύφθηκε και τίποτα δεν μπορούσε να δουλεύει όπως πριν…
Η νουβέλα της Καίτης Βασιλάκου θέτει καίρια ερωτήματα σε πάρα πολλά επίπεδα: προς τα πού οδηγείται ο κόσμος μας γενικά και ο άνθρωπος ειδικότερα; Πόσο προετοιμασμένοι είμαστε για μια κυριαρχία των ρομπότ; Πόσο έτοιμοι είμαστε να εγκαταλείψουμε καίριες συνιστώσες της φύσης μας στον βωμό της καλοπέρασης; Ποια είναι η σημασία των συναισθημάτων; Της τέχνης; Πρέπει να είμαστε περισσότεροι λογικοί και λιγότερο συναισθηματικοί; Αυτό θα βοηθούσε την ηθική μας υπόσταση; Μήπως μετατρεπόμαστε οι ίδιοι σε ρομπότ; Ποια είναι η φυσική νομοτέλεια των πάντων; Τι σημαίνει να ζεις για πάντα; Πότε και πώς εξαντλείται η γνώση;…
Ερωτήματα οικεία και ανοίκεια διαπερνούν τον νου του αναγνώστη σαν διάπυρες σφαίρες, με αφορμή τον Homo Aeternus που μας βάζει να προβληματιστούμε για την ίδια τη φύση μας, για το μέλλον μας, για την κατεύθυνση του κόσμου μας. Μια σημαντική και εξαιρετικά καλογραμμένη, αρκετά δυστοπική νουβέλα που πρέπει οπωσδήποτε να διαβαστεί.
Χριστίνα Λιναρδάκη
