Μολονότι ο W. G. Sebald δήλωνε ευθαρσώς ότι το μέσο του είναι ο πεζός λόγος, ξεκίνησε να δημοσιεύει ποιήματα σε γερμανικά και αυστριακά λογοτεχνικά περιοδικά τη δεκαετία του ’60, ενώ ήταν ακόμη μαθητής, και συνέχισε να γράφει ποίηση σε όλη του τη ζωή. Μάλιστα, έχουν δημοσιευθεί τέσσερα ποιητικά του βιβλία μέχρι σήμερα: (α) το Nach Natur (1988· το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Γιάννη Καλιφατίδη και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα με τον τίτλο Εκ του φυσικού), (β) το For Years Now (σε συνεργασία με την εικαστικό Tess Jarray, τη χρονιά που πέθανε ο Sebald, το 2001 – το βιβλίο πρωτοδημοσιεύθηκε στα αγγλικά) και, μετά θάνατον, (γ) το Unerzählt: 33 Texte und 33 Radierungen (σε συνεργασία με τον εικαστικό Jan Peter Tripp, το 2003· το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Βασίλη Παπαγεωργίου και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν με τίτλο Αδιήγητη ιστορία), καθώς και (δ) το Über das Land und das Wasser (το 2008· σε αυτό περιλήφθηκαν αρκετά ποιήματα από μια ομότιτλη, αδημοσίευτη ποιητική συλλογή του Sebald – ο τίτλος θα μπορούσε να αποδοθεί Πέρα από τη γη και το νερό – αλλά και από μία δεύτερη, επίσης αδημοσίευτη ποιητική συλλογή, τη Schullatein – ελληνιστί Λατινικά του σχολείου)[i].
Η ανάγνωση των ποιημάτων του Sebald, ιδίως των πιο αφηγηματικών, ανακαλεί διάφορα στοιχεία της φωνής των αφηγητών σε μυθιστορήματα όπως Οι ξεριζωμένοι ή Οι δακτύλιοι του Κρόνου και μας δίνει το έναυσμα να αναλογιστούμε την ποιητική ποιότητα του πεζού του λόγου. Στα ποιήματά του επανέρχονται τα ίδια θέματα που βλέπουμε και στα μυθιστορήματά του: υλικά αρχείου, τα σύνορα, το ταξίδι, το τοπίο, η πράξη της ανάγνωσης, ο χρόνος, η μνήμη, ο μύθος, η εξορία, η τυχαιότητα. Από αυτά, η πράξη της ανάγνωσης δεν αφορά μόνο κείμενα, καθώς στο έργο του ο Sebald «διαβάζει» πίνακες, πόλεις, κτήρια, τόπια, όνειρα και πρόσωπα της ιστορίας. Αποτέλεσμα είναι, και στην ποίησή του ασφαλώς, ένας εγκυκλοπαιδικός πλούτος λογοτεχνικών παραπομπών και πολιτιστικών αναφορών που αντανακλάται και στα λίγα ποιήματα που παρατίθεντα εδώ και προέρχονται από τη συλλογή Über das Land und das Wasser (Μünchen: Carl Hanser Verlag, 2008).
[Άτιτλο][ii]
Πόσο είναι δύσκολο
να κατανοήσεις το τοπίο
καθώς περνάς απ’ αυτό με το τρένο
από δω προς τα κει
και σιωπηλά σε
παρακολουθεί να εξαφανίζεσαι.
Χρονοδιάγραμμα
Υποταγμένος
το πρωινό μελετώ
τους κόκκους του καφέ μου
Το μεσημέρι κόβω
μια φέτα για τον εαυτό μου
από την κούφια κολοκύθα του καλοκαιριού
Και μόνο όταν βραδιάζει ξανατολμώ
το κρητικό κόλπο
των ταυροκαθαψίων
Ανεξερεύνητο[iii]
Ο προπάππος
φορώντας το πολύχρωμο πανωφόρι του
καταρτίζει ένα ωροσκόπιο
Ένα τέλειο
επτάγραμμο όπου δεν μεταβάλλονται
οι κακόβουλοι οίκοι
Εκείνες οι λευκές περιοχές
που έχουν φωτοστοιχειοθετηθεί
πάνω στον ιστορικό μου άτλαντα
Πανάκεια
Μια ψαλιδιά
μια δαχτυλήθρα
το μάτι μιας βελόνας
Ένας προσκυνηματικός χώρος
μια αναμνηστική πέτρα
ένα βουνό που μετακινήθηκε
Ένα είδος χαμηλού πεύκου[iv]
κι ένα κυβοειδές παγάκι
χρωματισμένο με μια στάλα
βερολινέζικου μπλε
Mölkerbastei[v]
ο δωμάτιο του Μπετόβεν
είναι τακτοποιημένο τώρα
Τα κάδρα ισιωμένα
οι κουρτίνες καθαρές
και κάθε βδομάδα τα πατώματα
βερνικώνονται[vi] αδιαλείπτως
Μα την καρέκλα
πίσω από το πιάνο με ουρά[vii]
την έχουν απομακρύνει
Ακόμη έρχεται μερικές φορές
τα βράδια και συνθέτει κάτι
όρθιος
Υπό την αίρεση
η σύνθεσή του να ακούγεται μόνο
με ακουστικό βαρηκοΐας[viii]
Τριγωνομετρία των σφαιρών
Τη χρονιά του θρήνου
ο παππούς μετέφερε
το πιάνο στη σοφίτα
και δεν το έφερε
πίσω ποτέ ξανά
Με το μπρούντζινο τηλεσκόπιό του
τώρα εξερευνά
τις καμπύλες του ουρανού
Στο ημερολόγιό του έχει καταγράψει
έναν κομήτη με ουρά
και την κατηγορηματική πρόταση
ότι η σελήνη είναι έργο τέχνης της γης[ix]
Από κείνον ξέρω επίσης
για τον άγιο άνθρωπο που κάθεται
εκεί που η νύχτα γίνεται μέρα
και βρυχάται σαν λιοντάρι[x]
Και κάποτε μου είπε μην ξεχνάς
ο βόρειος άνεμος φέρνει
από τον οίκο του Κριού το φως
στις μηλιές
Ταξίδι στο Νιου Τζέρσι[xi]
Πέρασα δύο ώρες στα τέλη του Δεκέμβρη
στη λεωφόρο Γκάρντεν Στέιτ
στο πορτ μπαγκάζ του αρχαίου Φορντ
με την καρδιά μου να γίνεται μόνο
βαρύτερη χρόνο με τον χρόνο
Μια παρατεταμένη καταστροφή:
το συνεχές ποτάμι της κίνησης στους δρόμους
ο ατέλειωτος μόχθος της προσπέρασης
η βάναυση επαφή των βλεμμάτων
με εντελώς ξένους
στη γειτονική λωρίδα
Από πάθος
για τα προϊστορικά αδέρφια του
απογειώνεται από το αεροδρόμιο του Νιούαρκ
ένα Τζάμπο πάνω από βάλτους και λιμνοθάλασσες
πάνω από ένα γιγάντιο
βουνό σκουπιδιών που βγάζει καπνούς
και από τα αναρίθμητα φώτα
των διυλιστηρίων
Μίλι το μίλι καχεκτικά δέντρα
τηλεγραφόξυλα λιβάδια από μύρτιλα
μια επαρχία της Σιβηρίας
αποικιοκρατούμενη έπειτα σπαρμένη
ετοιμοθάνατα σούπερ μάρκετ
εγκαταλελειμμένα πτηνοτροφεία
στοιχειωμένα από εκατομμύρια επί εκατομμυρίων
αυγά για πρωινό
που κρύβουν τους ακατανόητους αναστεναγμούς
ενός ολόκληρου έθνους
Κοντά στην πόλη των συνταξιούχων, το Λέικχερστ
ένα πάρκο σαφάρι άηχο
κάτω από το παλτό του πάγου
κοιμητήρια τόσο μεγάλα
όσο τα θέατρα μαχών των παγκοσμίων πολέμων
ύποπτοι χώροι κήδευσης των πεθαμένων
αντικερί και ένας σταθμός λεωφορείων
για τα τελευταία ταξίδια
προς το Ατλάντικ Σίτι
Στο ημίφως του ίδιου του καταυλισμού
δέκα τετραγωνικά μίλια από αμυδρά
φωτισμένα μπάνγκαλοου
πρασιές με κωνοφόρα-νάνους
χριστουγεννιάτικες διακοσμήσεις
Αη Βασίληδες Ρούντολφ το ελαφάκι
και μπροστά από ένα σπίτι
ο θείος μου να ταΐζει τα πουλιά
Πίνοντας ποτό
αργότερα μου λέει
για την κατάληψη της Νέας Υόρκης
Πίνοντας ποτό σκέφτομαι
τις συνέπειες της καταστροφής μας
και τη σημασία της φωτογραφίας
που τον δείχνει, τον θείο μου,
σαν βοηθό σιδηρουργού το ΄23
στη νέα χάλκινη οροφή
της συναγωγής του Άουγκσμπουργκ
τότε ήταν καλύτερες εποχές
Την επομένη πάμε με το αμάξι στη θάλασσα
στη λεωφόρο Σισάιντ Παρκ το μεσημέρι
ξύλινοι διάδρομοι ερημωμένοι
φαγάδικα καλυμμένα με σανίδες
εξοχικά σε αλπικό στιλ
με αέρηδες να κυκλοφορούν ανάμεσά τους
γιοτ που κροταλίζουν απ’ το κρύο
η προαστιακή μετανάστευση των αμμόλοφων
Με τα καφετιά κύματα στο ύψος του σπιτιού
σαν υπόβαθρο ο θείος μου
γέρνοντας μπροστά μέσα στον άνεμο
μου βγάζει αντί για ποτό
μια φωτογραφία με την Πολαρόιντ του
Άραγε είναι αλήθεια ότι πεθαίνουμε
μόνο μια φορά
Ενενήντα χρόνια μετά
μια Κυριακή από-
γευμα του μηνός
Νοεμβρίου οδήγησα με το αμάξι
νότια του Φράιμπουργκ
πέρα από τις παρυφές
του Μέλανα Δρυμού.
Στον δρόμο μέχρι την Πύλη
της Βουργουνδίας σε χαμηλό ύψος
ακίνητα σύννεφα
πάνω από ένα τοπίο
βαθιά μες στις σκιές,
τα εκκολαπτόμενα μοτίβα των
αμπελώνων στις πλαγιές του.
Το Μπαντενβάιλερ[xii] μοιάζει
ερημωμένο μετά
από μια ιογενή καλοκαιρινή
επιδημία. Σιωπηλή
αιμορραγία, φαντάζομαι,
σε κάθε σπίτι και τώρα
δεν υπάρχει ούτε μία
ψυχή τριγύρω, ακόμη και
το πάρκινγκ
κοντά στις εγκαταστάσεις άδειο.
Μόνο στο φυτώριο των δέντρων
κάτω από γιγάντιες
σεκόγιες συναντώ
μια μοναχική κυρία
που μυρίζει πατσουλί
και κρατά ένα λευκό
σκυλάκι Πομεράνιαν στην αγκαλιά της.
Καθώς το απόγευμα
πλησιάζει
ο ήλιος βυθίζεται στη δύση
ανάμεσα στα σύννεφα
και την κορυφογραμμή
των λόφων του Βοζ
το τελευταίο από το
φως που χάνεται πλημμυρίζει
την κοιλάδα του Ρήνου
που τρεμοφέγγει και αναρριγεί
όπως η αλμυρή ακτή
μιας ξεραμένης λίμνης.
όλη τη νύχτα
η βροχή γλείφει
τον Ιούρα[xiv]Περνώντας στραβά τον ύπνο στη βελόνα
γράμμα-γράμμα
έρχεται μια γλώσσα
που δεν καταλαβαίνειςΤα εξουθενωμένα μάτια
του συγγραφέα τα
δάχτυλα του ενός χεριού στα
πλήκτρα της μηχανής
Το πρωί σηκώνεται το σκοτάδι
από τη γη
και δεν υπάρχει καμία διαφορά
ανάμεσα σε λίμνη & αέρα
Κατά μήκος της ακτής
μια σειρά λεύκες
πίσω τους σε ένα αγκυροβόλιο
ένα μοναχικό καράβι
Πέρα από το γκρίζο
νερό αόρατο
μέσα από λωρίδες ομίχλης
το χωριό Zουτς
λίγα φώτα
που τρεμοσβήνουν &
μια στήλη χιονό-
λευκου καπνού.
Σημειώσεις:
[i] Σύμφωνα με την αγγλική έκδοση, Across the Land and the Water, σε επιμέλεια και μετάφραση του Iain Galbraith, που κυκλοφόρησε το 2012 από την Penguin Books, ορισμένα ποιήματα που στη γερμανική έκδοση παρουσιάζονται να ανήκουν στη συλλογή Schullatein είναι προγενέστερα ποιήματα, που έγραψε ο Sebald ενώ ήταν μαθητής.
[ii] Από τα ποιήματα που έγραψε ο Sebald στα μαθητικά του χρόνια, βλ. και την προηγούμενη σημείωση. Το ποίημα απηχεί, ήδη από τόσο νωρίς, τη γοητεία που του ασκούσαν τα ταξίδια.
[iii] Ο τίτλος αναφέρεται στις λευκές περιοχές (βλ. και τον έβδομο στίχο του ποιήματος) που στους παλιούς χάρτες αναπαριστούσαν ανεξερεύνητα σημεία.
[iv] Στο πρωτότυπο Drudenfuss, λέξη που εκτός από το φυτό σημαίνει και πεντάγραμμο και ανακαλεί τον εγγεγραμμένο σε πεντάγραμμο άνθρωπο που απαντάται στις εσωτερικές παραδόσεις (αστρολογία, αλχημεία, κ.λπ.). Ο Sebald επιστρέφει στα κείμενά του σε αυτές ολοένα.
[v] Ο Μπετόβεν, όταν ζούσε στη Βιέννη, έμενε στην οδό Mölkerbastei 8.
[vi] Στη μετάφραση χάθηκε δυστυχώς ένα λογοπαίγνιο. Η μετοχή gewienert του πρωτοτύπου σημαίνει «βερνικωμένα/γυαλισμένα», όμως συνείρει το ρήμα wienern που σημαίνει «μιλώ με βιεννέζικη προφορά».
[vii] Ο Μπετόβεν όντως δεν καθόταν σε κάθισμα πιάνου όταν συνέθετε, αλλά σε καρέκλα.
[viii] Εδώ παρουσιάζεται μια εικόνα του μουσείου ως χώρου που δεν πρέπει να διαταράσσεται και κατ’ επέκταση της ιστορίας ως συνθήκης συλλογικής μνήμης που πρέπει να διατηρείται τακτοποιημένη. Μόνο ο Μπετόβεν επιτρέπεται στον χώρο τη νύχτα, με την προϋπόθεση οι συνθέσεις του να μην μπορούν να ακουστούν.Το ποίημα αποτελεί πιθανότατα αιχμή για την παθολογικά υγιεινή και τακτοποιημένη επιφάνεια του πολιτισμού.
[ix] Στο πρωτότυπο “Der Mond ist ein Kunstwerk der Erde”: φράση από βιβλίο του Johann Wilhelm Ritter (το Fragmente aus dem Nachlass eines jungen Physikers, Χαϊδελβέργη 1830), όπου ο άνθρωπος εμφανίζεται στο σημείο τομής των τεσσάρων ειδών όντων του κόσμου (πουλιών, σκουληκιών, ψαριών, εντόμων), δηλαδή ως αδιάρρηκτο τμήμα της φύσης.
[x] Αναφορά στο Ταλμούδ.
[xi] Ο τίτλος στα αγγλικά στο πρωτότυπο.
[xii] Γνωστός ο θαυμασμός του Sebald για τον Τσέχωφ, ο οποίος υπέφερε από φυματίωση και είχε επισκεφθεί τη συγκεκριμένη πόλη με την ελπίδα να θεραπευτεί. Δυστυχώς όμως άφησε εκεί την τελευταία του πνοή, στις 15 Ιουλίου 1904.
[xiii] Το Αλφερμέ (Alfermée) είναι ένα μικρό χωριό στις όχθες της λίμνης Μπίελ (Biel) στην Ελβετία.
[xiv] Οροσειρά στα βόρεια των Άλπεων που εκτείνεται μεταξύ Γερμανίας, Γαλλίας και Ελβετίας και έχει δώσει το όνομά της στην Ιουρασική γεωλογική περίοδο.
